Λένιν: «Τα καθήκοντα της επαναστατικής σοσιαλδημοκρατίας στον ευρωπαϊκό πόλεμο»

Το κείμενο του Λένιν «Τα καθήκοντα της επαναστατικής σοσιαλδημοκρατίας στον ευρωπαϊκό πόλεμο»*, με τις υποσημειώσεις, (Άπαντα Λένιν, τόμ. 26, σελ. 1-7, Εκδ. Σύγχρονη Εποχή) δαχτυλογραφήθηκε από τη συντακτική ομάδα του Prolet connect και τo δημοσιεύουμε γιατί παραμένει πάντα επίκαιρο, ειδικά στις σημερινές συνθήκες της εντεινόμενης ιμπεριαλιστικής σύγκρουσης και συγκεκριμένα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.

* Τούτο το ντοκουμέντο που μπήκε στην Ιστορία με τον τίτλο «Θέσεις για τον πόλεμο» ήταν το πρώτο ντοκουμέντο, το οποίο καθόρισε τη στάση του Μπολσεβίκικου κόμματος και της διεθνούς επαναστατικής σοσιαλδημοκρατίας απέναντι στον παγκόσμιο πόλεμο. Ο Β. Ι. Λένιν σκέφτηκε τις θέσεις αυτές στις πρώτες μέρες του πολέμου και τις έγραψε στις αρχές του Σεπτέμβρη 1914.

Στις 6 του Σεπτέμβρη (με το νέο ημερολόγιο) 1914, την επομένη του ερχομού του από το Πορόνιν (Αυστροουγγαρία) στη Βέρνη (Ελβετία), ο Β. Ι. Λένιν σε συγκέντρωση ομάδας μπολσεβίκων-πολιτικών προσφύγων της Βέρνης έκανε εισήγηση για τη στάση απέναντι στον πόλεμο, στην οποία εξέθεσε και εξήγησε τα βασικά σημεία που διατυπώθηκαν στις «Θέσεις για τον πόλεμο». Στη συγκέντρωση αυτή πήραν μέρος η Ι. Φ. Αρμάντ, η Ν. Κ. Κρούπσκαγια, ο βουλευτής της IV Κρατικής δούμας Φ. Ν. Σαμόιλοφ, ο Β. Μ. Κασπάροφ, ο Γκ. Λ. Σκλόβσκι καιάλλοι. Οι θέσεις του Λένιν συζητήθηκαν λεπτομερειακά και ψηφίστηκαν σαν απόφαση της σύσκεψης. Οι θέσεις με την υπογραφή «Μιαομάδα σοσιαλδημοκρατών, μελών του ΣΔΕΚΡ» στάλθηκαν στα άλλα τμήματα του εξωτερικού των μπολσεβίκων. Για λόγους συνωμοτικούς, στο αντίγραφο που έγραψε η Ν. Κ. Κρούπσκαγια, ο Β. Ι. Λένιν έγραψε: «Αντίγραφο της έκκλησης που βγήκε στη Δανία». Σε άλλο αντίτυπο υπάρχει η σημείωση: «Αντίγραφο της έκκλησης πουβγήκε στη Ρωσία». Οι θέσεις στάλθηκαν στη Ρωσία με τον Φ. Ν. Σαμόιλοφ για να συζητηθούν από το τμήμα της ΚΕ της Ρωσίας, από την μπολσεβίκικη ομάδα της IV Κρατικής δούμας και από τις κομματικές οργανώσεις. Οι θέσεις διαδόθηκαν πλατιά στη Ρωσία. Τις συζήτησαν στην Πετρούπολη, στη Μόσχα, στο Ιβάνοβο-Βοζνεσένσκ, στο Νίζνι-Νόβγκοροντ, στη Βόλογκντα, στο Κρασνογιάρσκ, στο Κίεβο, στο Αικατερινοσλάβ, στο Χάρκοβο, στο Μπακού, στην Τυφλίδα και σε άλλες πόλεις.

Με τη βοήθεια των ελβετών σοσιαλδημοκρατών οι θέσεις στάλθηκαν επίσης στην κοινή συνδιάσκεψη των ιταλών και ελβετώνσοσιαλιστών, που γινόταν στο Λουγκάνο (Ελβετία) στις 27 του Σεπτέμβρη 1914. Μερικές θέσεις απ᾿ αυτές συμπεριλήφθηκαν στην απόφαση της συνδιάσκεψης.

Για την πιο πλατιά διάδοση των θέσεων σχεδιαζόταν να τις εκδόσουν σαν απόφαση της σύσκεψης των μπολσεβίκων της Βέρνης σε ξεχωριστό φυλλάδιο. Σε σχέση μ᾿ αυτό ο Β.Ι.Λένιν έγραψε την εισαγωγή στις θέσεις. Όμως γρήγορα αποφασίστηκε αντί των θέσεων να εκδοθεί, επίσης εξονόματος μιας ομάδας μελών του ΣΔΕΚΡ, διακήρυξη με τον τίτλο: «Ο πόλεμος και η σοσιαλδημοκρατία της Ρωσίας». Τη διακήρυξη την έγραψε ο Λένιν με βάση τις θέσεις του. «Αποφασίσαμε -έγραφε ο Β. Ι. Λένιν στον Β.Α.Καρπίνσκι- να εκδόσουμε την εσώκλειστη διακήρυξη, αντί των θέσεων που δεν διαβάζονται εύκολα» (Άπαντα, 4η ρωσ. έκδ., τόμ. 35ος, σελ. 117). Στο αντίγραφο της διακήρυξης, που φυλάγεται στο Κεντρικό κομματικό αρχείο του Ινστιτούτου μαρξισμού-λενινισμούτης ΚΕ του ΚΚΣΕ, στο τέλος υπάρχει υστερόγραφο: «P. S. Η προκήρυξη αυτή εκδόθηκε από τη σκανδιναβική ομάδα των μελών του ΣΔΕΚΡ, που αναγνωρίζουν την καθοδήγηση της ΚΕ, τα οποία πήραν σαν βάση τις θέσεις της σύσκεψης των σοσιαλδημοκρατών της Ρωσίας που έγινε στη Δανία και τα οποία είχαν τη δυνατότητα μέσω των σχέσεων με έγκυρους σοσιαλδημοκράτες στη Ρωσία, να πεισθούν ότι οι θέσεις αυτές εκφράζουν πραγματικά τη γνώμη του κόμματος».

Τον Οχτώβρη του 1914, όταν η διακήρυξη είχε ήδη στοιχειοθετηθεί σαν ξεχωριστό φυλλάδιο, ο Β. Ι. Λένιν πήρε από τη Ρωσία την πληροφορία ότι εγκρίθηκαν οι θέσεις για τον πόλεμο από το Τμήμα της ΚΕ της Ρωσίας, από τη ΡΣΔΕ ομάδα των μπολσεβίκων και από τις κομματικές οργανώσεις. Αποφασίστηκε να εκδοθεί η διακήρυξη εξ ονόματος της ΚΕ του ΣΔΕΚΡ.

Επειδή όμως τον καιρό αυτό διευκρινίστηκε η δυνατότητα επανέκδοσης του Κεντρικού Οργάνου του ΣΔΕΚΡ, της εφημερίδας «Σοτσιάλ-Ντεμοκράτ», πάρθηκε απόφαση να μην εκδοθεί η διακήρυξη σε ξεχωριστό φυλλάδιο, αλλά να δημοσιευθεί στο πρώτο κιόλας φύλλο της «Σοτσιάλ-Ντεμοκράτ». Ο Λένιν πληροφορώντας για την απόφαση αυτή, έγραφε στις 17 του Οχτώβρη στον Β. Α. Καρπίνσκι στη Γενεύη, όπου επρόκειτο να εκδοθεί η «Σοτσιάλ-Ντεμοκράτ»: «Τη Δευτέρα θα Σας στείλουμε μικρές διορθώσεις στη διακήρυξη και αλλαγμένη υπογραφή (γιατί μετά τη σύνδεση με τη Ρωσία εμφανιζόμαστε ήδη πιο επίσημα)» (Άπαντα, 4^ηρωσ. έκδ., τόμ. 35ος, σελ. 119). Η διακήρυξη μετον τίτλο «Ο πόλεμος και η σοσιαλδημοκρατία της Ρωσίας» μετηνυπογραφή «Η Κεντρική Επιτροπή του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος της Ρωσίας» δημοσιεύτηκε σάν κύριο άρθρο στο Κεντρικό Οργανο του ΣΔΕΚΡ, στην εφημερίδα «Σοτσιάλ-Ντεμοκράτ», αρ. φύλ. 33, της 1 του Νοέμβρη 1914 (βλ. σε τουτο τόν τόμο, σελ. 13-23).

Το χειρόγραφο του Λένιν 1914

ΤΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ*

Η ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΕΜΟ

Έχουμε πληροφορίες, από πολύ αξιόπιστες πηγές, ότι τελευταία έγινε σύσκεψη καθοδηγητικών στελεχών του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος της Ρωσίας με θέμα τον ευρωπαϊκό πόλεμο. Η σύσκεψη αυτή δεν είχε εντελώς επίσημο χαρακτήρα, γιατί η Κεντρική Επιτροπή του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος της Ρωσίας δεν μπορούσε ακόμη να συνέλθει εξαιτίας των μαζικών συλλήψεων και των ανήκουστων διώξεων από μέρους της τσαρικής κυβέρνησης. Ξέρουμε, όμως, πάρα πολύ συγκεκριμένα ότι η σύσκεψη, για την οποία γίνεται λόγος, εξέφραζε πραγματικά τις απόψεις των πιο έγκυρων κύκλων του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος της Ρωσίας.

Η σύσκεψη πήρε την παρακάτω απόφαση, που το πλήρες κείμενο της το παραθέτουμε ως ντοκουμέντο:

ΑΠΟΦΑΣΗ ΜΙΑΣ ΟΜΑΔΑΣ ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΩΝ

1) Ο ευρωπαϊκός και παγκόσμιος πόλεμος έχει σαφώς καθορισμένο χαρακτήρα αστικού, ιμπεριαλιστικού, δυναστικού πολέμου. Η πάλη για αγορές και η καταλήστευση ξένων χωρών, η τάση να καταπνίξουν το επαναστατικό κίνημα του προλεταριάτου και της δημοκρατίας στο εσωτερικό των χωρών, η τάση να αποβλακώσουν, να διασπάσουν και να εξοντώσουν τους προλετάριους όλων των χωρών σπρώχνοντας τους μισθωτούς σκλάβους του ενός έθνους ενάντια στους μισθωτούς σκλάβους του άλλου έθνους προς όφελος της αστικής τάξης, αυτό είναι το μοναδικό πραγματικό περιεχόμενο και το μοναδικό πραγματικό νόημα του πολέμου.

2) Η στάση των ηγετών του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας, που έχει τη μεγαλύτερη δύναμη και  επιρροή απ’ όλα τα κόμματα της  Β Διεθνούς (1889-1914) και που ψήφισε τις πολεμικές πιστώσεις και επαναλαμβάνει τις  αστικοσοβινιστικές φράσεις των Πρώσων γιούνκερ και της αστικής τάξης, αποτελεί καθαρή προδοσία του σοσιαλισμού_2. Η στάση των ηγετών του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να δικαιολογηθεί, ακόμη και αν υποτεθεί ότι το κόμμα αυτό είναι εξαιρετικά αδύνατο και ότι βρέθηκε στην ανάγκη να υποταχτεί προσωρινά στη θέληση της αστικής πλειοψηφίας του έθνους. Στην πραγματικότητα το κόμμα αυτό εφάρμοσε, στη δοσμένη στιγμή, εθνικοφιλελεύθερη πολιτική.

3) Στον ίδιο βαθμό πρέπει να καταδικαστεί και η στάση των ηγετών των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων του Βελγίου και της Γαλλίας, που πρόδωσαν το σοσιαλισμό παίρνοντας μέρος στις αστικές κυβερνήσεις_3.

4) Η προδοσία του σοσιαλισμού από την πλειοψηφία των ηγετών της Β Διεθνούς (1889-1914) σημαίνει ιδεολογικοπολιτική χρεοκοπία αυτής της Διεθνούς. Βασική αιτία της χρεοκοπίας αυτής είναι η κυριαρχία στην πράξη μέσα στη Β Διεθνή του μικροαστικού οπορτουνισμού, που τον αστικό του χαρακτήρα και τον κίνδυνο από μέρους του τον είχαν από καιρό τονίσει οι καλύτεροι εκπρόσωποι του επαναστατικού προλεταριάτου όλων των χωρών.

Οι οπορτουνιστές από καιρό προετοίμαζαν τη χρεοκοπία της  Β Διεθνούς με το να αρνούνται τη σοσιαλιστική επανάσταση και να την υποκαθιστούν με τον αστικό ρεφορμισμό, με το να αρνούνται την ταξική πάλη και την αναγκαία μετατροπή της, σε ορισμένες στιγμές, σε εμφύλιο πόλεμο και διακηρύσσοντας τη συνεργασία των τάξεων με το να κηρύσσουν τον αστικό σοβινισμό κάτω από τη μάσκα του πατριωτισμού και της υπεράσπισης της πατρίδας και αγνοώντας, ή αρνούμενοι, τη βασική αλήθεια του σοσιαλισμού, που έχει ήδη εκτεθεί στο "Κομμουνιστικό Μανιφέστο", ότι οι εργάτες δεν έχουν πατρίδα_4, με το να περιορίζουν τον αγώνα ενάντια στο μιλιταρισμό σε μια συναισθηματική-μικροαστική άποψη, αντί να αναγνωρίσουν την αναγκαιότητα ενός επαναστατικού πολέμου των προλετάριων όλων των χωρών ενάντια στην αστική τάξη όλων των χωρών,με  το να μετατρέπουν την ανάγκη της χρησιμοποίησης του αστικού κοινοβουλευτισμού και της αστικής νομιμότητας σε φετίχ αυτής της νομιμότητας και ξεχνώντας ότι σε εποχή κρίσεων είναι υποχρεωτικές οι παράνομες μορφές οργάνωσης και ζύμωσης.

Ένα από τα διεθνή όργανα του οπορτουνισμού, η γερμανική "Μηνιαία Σοσιαλιστική Επιθεώρηση"_5 - που από καιρό έχει πάρει αστικοφιλελεύθερη θέση, πανηγυρίζει σήμερα πολύ δικαιολογημένα τη νίκη της ενάντια στον ευρωπαϊκό σοσιαλισμό. Το λεγόμενο «κέντρο» του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας και των άλλων σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην πράξη συνθηκολόγησε άνανδρα μπροστά στους οπορτουνιστές. Καθήκον της μελλοντικής Διεθνούς πρέπει να είναι η αποφασιστική και αμετάκλητη απαλλαγή απ’ αυτό το αστικό ρεύμα μέσα στο σοσιαλισμό.

5) Από τα αστικά και σοβινιστικά αυτά σοφίσματα, με τα οποία τα αστικά κόμματα και οι κυβερνήσεις των δυο κύριων ανταγωνιζόμενων εθνών της ηπειρωτικής Ευρώπης -της Γερμανίας και της Γαλλίας- προσπαθούν ιδιαίτερα να αποβλακώσουν τις μάζες και που τα επαναλαμβάνουν τόσο οι ανοιχτοί όσο και οι κρυφοί οπορτουνιστές σοσιαλιστές και σέρνονται με δουλοπρέπεια στην ουρά της αστικής τάξης, πρέπει να σημειώσουμε και να στιγματίσουμε κυρίως τα παρακάτω:

Όταν οι Γερμανοί αστοί αναφέρονται στην υπεράσπιση της πατρίδας, στην πάλη ενάντια στον τσαρισμό, στην προάσπιση της ελευθερίας της πολιτιστικής και εθνικής ανάπτυξης λένε ψέματα, γιατί οι γιούνκερ της Πρωσίας, μ’ επικεφαλής τον Γουλιέλμο, και η μεγαλοαστική τάξη της Γερμανίας ακολουθούσαν πάντα πολιτική υπεράσπισης της τσαρικής μοναρχίας και δε θα παραλείψουν, οποιαδήποτε και αν είναι η έκβαση του πολέμου, να καταβάλουν προσπάθειες για να την υποστηρίξουν λένε ψέματα, γιατί στην πραγματικότητα η αυστριακή αστική τάξη ανέλαβε μια ληστρική εκστρατεία ενάντια στη Σερβία, η γερμανική καταπιέζει τους Δανούς, τους Πολωνούς και τους Γάλλους στην Αλσατία και τη Λορένη διεξάγοντας επιθετικό πόλεμο ενάντια στο Βέλγιο και τη Γαλλία, για να ληστέψει πιο πλούσιες και πιο ελεύθερες χώρες, οργανώνοντας την επίθεση τη στιγμή που της φάνηκε ότι είναι η καταλληλότερη για να χρησιμοποιήσει τις τελευταίες τελειοποιήσεις της στον τομέα της πολεμικής τεχνικής και στις παραμονές της  εοραρμογής από τη Ρωσία του λεγόμενου μεγάλου πολεμικού προγράμματος της.

Όταν οι Γάλλοι αστοί επικαλούνται με τον ίδιο τρόπο την υπεράσπιση της πατρίδας κτλ. ψεύδονται κι αυτοί, γιατί στην πραγματικότητα υπερασπίζονται πιο καθυστερημένες, από την άποψη της καπιταλιστικής τεχνικής, και πιο αργά αναπτυσσόμενες χώρες, μισθώνοντας με τα δισεκατομμύρια τους τις μαυροεκατονταρχίτικες συμμορίες του ρωσικού τσαρισμού για τον επιθετικό πόλεμο, δηλαδή για την καταλήστευση της αυστριακής και της γερμανικής γης.

Και οι δυο ομάδες των εμπόλεμων εθνών δεν υστερούν σε τίποτε η μια από την άλλη στις φρικαλεότητες και τη (βαρβαρότητα του πολέμου.

6) Το καθήκον της σοσιαλδημοκρατίας της Ρωσίας είναι κυρίως και πρώτ’ απ’ όλα να διεξάγει αμείλικτη και αδιάλλακτη πάλη ενάντια στο μεγαλορωσικό και τον τσαρικό-μοναρχικό σοβινισμό και τη σοφιστική υπεράσπιση του από τους Ρώσους φιλελευθέρους και καντέτους_6 από ένα μέρος των ναρόντνικων_7 και από τα άλλα αστικά κόμματα. Από την άποψη της εργατικής τάξης και των εργαζομένων μαζών όλων των λαών της Ρωσίας το μικρότερο κακό θα ήταν η ήττα της τσαρικής μοναρχίας και των στρατευμάτων της, που καταπιέζουν την Πολωνία, την Ουκρανία και μια σειρά λαούς της Ρωσίας και υποδαυλίζουν την εθνική έχθρα για το δυνάμωμα της καταπίεσης των μεγαλορώσων σε βάρος των άλλων εθνοτήτων και για τη στερέωση της αντιδραστικής και βάρβαρης κυβέρνησης της τσαρικής μοναρχίας.

7) Τα συνθήματα της σοσιαλδημοκρατίας σήμερα πρέπει να είναι:

Πρώτο, ολόπλευρη προπαγάνδιση της σοσιαλιστικής επανάστασης, που ν’ αγκαλιάζει και το στρατό και το θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων, και της ανάγκης να στρέψουν τα όπλα όχι ενάντια στα αδέλφια τους, τους μισθωτούς σκλάβους των άλλων χωρών, αλλά ενάντια στις αντιδραστικές και αστικές κυβερνήσεις και τα αστικά κόμματα όλων των χωρών. Απόλυτη ανάγκη να οργανωθούν παράνομοι πυρήνες και ομάδες μέσα στα στρατεύματα όλων των εθνών για τη διεξαγωγή μιας τέτοιας προπαγάνδας σ’ όλες  τις γλώσσες. Αμείλικτη πάλη ενάντια στο σοβινισμό και τον «πατριωτισμό» των μικροαστών και των αστών όλων χωρις εξαίρεση των χωρών. Ενάντια στους ηγέτες της σημερινής Διεθνούς, που πρόδωσαν το σοσιαλισμό, να γίνει απαραίτητα έκκληση στην επαναστατική συνείδηση των εργατικών μαζών, που σηκώνουν στις πλάτες τους όλο το βάρος του πολέμου και στις περισσότερες περιπτώσεις είναι εχθρικές προς τον οπορτουνισμό και το σοβινισμό.

δεύτερο, προπαγάνδιση, ως ένα από τα πιο άμεσα συνθήματα, της γερμανικής, πολωνικής, ρωσικής κτλ. δημοκρατίας παράλληλα με τη μετατροπή όλων των κρατών της  Ευρώπης σε δημοκρατικές Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης_8.

τρίτο, ιδιαίτερα πάλη ενάντια στην τσαρική μοναρχία και ενάντια στο μεγαλορωσικό, τον πανσλαβικό, σοβινισμό και κήρυγμα της επανάστασης στη Ρωσία, καθώς και της απελευθέρωσης και αυτοδιάθεσης των λαών που καταπιέζονται από τη Ρωσία, με άμεσα συνθήματα: Λαοκρατική δημοκρατία, δήμευση της γης των τσιφλικάδων και 8ωρη εργάσιμη μέρα.

Μια ομάδα σοσιαλδημοκρατών, μελών τον ΣΔΕΚΡ

Γράφτηκε όχι αργότερα από τις 24 Αυγούστου (6 Σεπτέμβρη) 1914

Πρωτοδημοσιεύτηκε ολόκληρη το 1929.

στη 2-3η έκδοση των Απάντων του Β. Ι. Λένιν. τόμ. XVIIl·

η εισαγωγή το 1948 στην 4η έκδοση των Απάντων του Β. Ι. Λένιν. τόμ. 21ος

Δημοσιεύεται από το αντίγραφο που γράφτηκε από την Ν.Κ Κρούπσκαγια, κοιτάχτηκε και διορθώθηκε από τον Λένιν. Η εισαγωγή δημοσιεύεται  από το χειρόγραφο

***

2. Στις 4 του Αυγούστου στο Ράιχσταγκ η σοσιαλδημοκρατική ομάδα ψήφισε μαζί με τους αστούς αντιπροσώπους υπέρ της παροχής στην κυβέρνηση του Κάιζερ δανείου 5 δισεκατομμυρίων, εγκρίνοντας έτσι την ιμπεριαλιστική πολιτική του Γουλιέλμου Β΄. Όπως εξακριβώθηκε αργότερα, οι αριστεροί σοσιαλδημοκράτες, κατά τη συζήτηση του ζητήματος αυτού στη σοσιαλδημοκρατική ομάδα πριν τη συνεδρίαση του Ράιχσταγκ, ήταν ενάντια στη χορήγηση πιστώσεων στην κυβέρνηση για τον πόλεμο, όμως υποτάχθηκαν στην απόφαση της οπορτουνιστικής πλειοψηφίας της σοσιαλδημοκρατικής ομάδας και ψήφισαν υπέρ των πιστώσεων. Ο Ο. Χάαζε εξονόματος όλης της σοσιαλδημοκρατικής ομάδας ανακοίνωσε τη διακήρυξη, στην οποία αναφερόταν: «Τώρα βρισκόμαστε μπροστά στο αδυσώπητο γεγονός του πολέμου. Μας απειλούν οι φρίκες των εχθρικών επιδρομών. Πρέπει τώρα να ψηφίσουμε όχι υπέρ του πολέμου ή κατά του πολέμου, αλλά να λύσουμε το ζήτημα της χορήγησης των μέσων που είναι απαραίτητα για την υπεράσπιση της χώρας». Η διακήρυξη τέλειωνε με την υποχρέωση των σοσιαλδημοκρατών «να ψηφίσουν υπέρ των απαιτούμενων πιστώσεων».

3. Οι οπορτουνιστές ηγέτες των βέλγων σοσιαλιστών πήραν σοσιαλσωβινιστική θέση ακόμη πριν αρχίσει ο πόλεμος. Στις 2 του Αυγούστου 1914 η συνεδρίαση του Γενικού συμβουλίου του Εργατικού κόμματος του Βελγίου, μετά από τη συζήτηση του ζητήματος για την απειλή του πολέμου, πήρε απόφαση για παραίτηση από τις διαδηλώσεις στους δρόμους, συμπεριλαμβανομένης και της διαδήλωσης που ορίστηκε για τις 3 του Αυγούστου και έδωσε εντολή στους σοσιαλιστές βουλευτές του Κοινοβουλίου να ψηφίσουν στη συνεδρίαση της Βουλής υπέρ των πιστώσεων για τον πόλεμο. Την επόμενη μέρα η καθοδήγηση του Εργατικού κόμματος του Βελγίου απευθύνθηκε προς το λαό με σωβινιστική προκήρυξη, που τον καλούσε να υποστηρίξει τον πόλεμο. Στη Βουλή οι σοσιαλιστές ψήφισαν ομόφωνα υπέρ των στρατιωτικών πιστώσεων. Ο ηγέτης των βέλγων σοσιαλιστών και πρόεδρος του Διεθνούς Σοσιαλιστικού Γραφείου της II Διεθνούς Ε. Βαντερβέλντε μπήκε στην κυβέρνηση του Βελγίου και έγινε υπουργός Δικαιοσύνης.

Την ίδια ακριβώς γραμμή εφάρμοσαν οι ηγέτες του Σοσιαλιστικού κόμματος της Γαλλίας. Στις 2 του Αυγούστου 1914 σε κομματική συνέλευση στο Παρίσι ένας από τους καθοδηγητές των σοσιαλιστών,ο Ε. Βαγιάν, που νωρίτερα απαιτούσε να γίνει γενική απεργία σαν απάντηση στον πόλεμο που θα άρχιζε η αστική τάξη, έβγαλε ένα φανατικό σωβινιστικό λόγο, δηλώνοντας ότι, αν θα αρχίσει ο πόλεμος, «οι σοσιαλιστές θα εκπληρώσουν το χρέος τους απέναντι στην πατρίδα, τη δημοκρατία και την επανάσταση». Στις 4 του Αυγούστου οι σοσιαλιστές ψήφισαν ομόφωνα στη Βουλή υπέρ των στρατιωτικών πιστώσεων, υπέρ της κήρυξης κατάστασης πολιορκίας και της στρατιωτικής λογοκρισίας, δηλαδή υπέρ της απαγόρευσης των απεργιών, των συνελεύσεων κτλ. Στα τέλη του Αυγούστου οι σοσιαλιστές Ζ. Γκέντ και Μ. Σαμπά και λίγο αργότερα και ο Α. Τομά μπήκαν στην ιμπεριαλιστική κυβέρνηση της Γαλλίας (στην κυβέρνηση της «εθνικής άμυνας»). Στα Υπουργεία και στα όργανα των αυτοδιοικήσεων των πόλεων οι σοσιαλιστές και οι ηγετικοί παράγοντες των συνδικάτων άρχισαν επίσης να βοηθούν δραστήρια την αστική τάξη στη διεξαγωγή του πολέμου.

4. Βλ. Κ. Μάρξ και Φ. Ένγκελς. Άπαντα, 2η ρωσ. έκδ., τόμ. 4ος, σελ. 444.

5. «Μηνιαία Σοσιαλιστική Επιθεώρηση» («Sozialistische Monatshefte») - περιοδικό, κύριο όργανο των γερμανών οπορτουνιστών και ένα από τα όργανα του διεθνούς αναθεωρητισμού. Έβγαινε στο Βερολίνο από το 1897 ως το 1933. Στην περίοδο του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου (1914-1918) κρατούσε σοσιαλσωβινιστική στάση.

6. Καντέτοι - μέλη του Συνταγματικού δημοκρατικού κόμματος, του κύριου κόμματος της φιλελεύθερης μοναρχικής αστικής τάξης της Ρωσίας. Το Κόμμα των καντέτων ιδρύθηκε τον Οκτώβρη του 1905. Αποτελούνταν από εκπροσώπους της αστικής τάξης, από τσιφλικάδες παράγοντες των ζέμστβο και από αστούς διανοούμενους. Επιφανείς παράγοντες των καντέτων ήταν οι Π. Ν. Μιλιουκόφ, Σ. Α. Μούρομτσεφ, Β. Α. Μακλάκοφ, Α. Ι. Σινγκαριόφ, Π. Μπ. Στρούβε, Φ. Ι. Ροντίτσεφ κ.ά.

Οι καντέτοι έπαιζαν δραστήριο ρόλο στην προετοιμασία της Ρωσίας για τον πόλεμο. Οι καντέτοι, υποστηρίζοντας χωρίς αντιρρήσεις τα κατακτητικά σχέδια της τσαρικής κυβέρνησης, λογάριαζαν να πλουτίσουν με τις πολεμικές παραγγελίες και τις προμήθειες, να ενισχύσουν τη θέση της αστικής τάξης και να καταπνίξουν το επαναστατικό κίνημα της χώρας.

Όταν άρχισε ο παγκόσμιος ιμπεριαλιστικός πόλεμος οι καντέτοι πρόβαλλαν το σύνθημα: «Πόλεμος μέχρι την τελική νίκη!». Το 1915, όταν τα στρατεύματα της τσαρικής κυβέρνησης ηττήθηκαν στο μέτωπο και στη χώρα οξύνθηκε η επαναστατική κρίση, οι καντέτοι αντιπρόσωποι στην Κρατική δούμα με επικεφαλής τον Π. Ν. Μιλιουκόφ συγκρότησαν μαζί με άλλους αντιπροσώπους της αστικής τάξης και των τσιφλικάδων «προοδευτικό» συνασπισμό, που έβαζε για σκοπό του να αποτραπεί η επανάσταση, να διατηρηθεί η μοναρχία και να οδηγηθεί ο πόλεμος «ως την τελική νίκη». Οι καντέτοι πήραν δραστήριο μέρος στη δημιουργία των Στρατιωτικών βιομηχανικών επιτροπών.

7. Πρόκειται για τα κόμματα των εσέρων, των ενέσων και την Εργασιακή ομάδα.

Εσέροι (σοσιαλιστές-επαναστάτες) — μικροαστικό κόμμα της Ρωσίας. Εμφανίστηκε στα τέλη του 1901-αρχές του 1902 σαν αποτέλεσμα της ένωσης διαφόρων ναροντνικιστικών ομάδων και ομίλων («Ένωση σοσιαλιστών-επαναστατών», Κόμμα σοσιαλιστών-επαναστατών κ.ά.). Οι απόψεις των εσέρων αντιπροσώπευαν ένα εκλεκτικό μίγμα των ιδεών του ναροντνικισμού και του αναθεωρητισμού. Οι εσέροι προσπαθούσαν, σύμφωνα με την έκφραση του Λένιν, να διορθώσουν «τα κουσούρια του ναροντνικισμού» «με τα μπαλώματα της οπορτουνιστικής «κριτικής» του μαρξισμού, κριτικής που είναι σήμερα της μόδας» (Άπαντα, 5η έκδ., τόμ. 11ος, σελ. 286).

Ενέσοι («λαϊκοί σοσιαλιστές») — μέλη του μικροαστικού Λαϊκού-σοσιαλιστικού κόμματος εργασίας, που αποχωρίστηκε από τη δεξιά πτέρυγα του Κόμματος των σοσιαλιστών-επαναστατών (εσέρων) το 1906. Οι ενέσοι ήταν υπέρ του συνασπισμού με τους καντέτους. Ο Λένιν τους αποκαλούσε «σοσιαλ-καντέτους», «μικροαστούς-οπορτουνιστές», «εσέρους-μενσεβίκους», που ταλαντεύονταν ανάμεσα στους καντέτους και στους εσέρους και υπογράμμιζε ότι το κόμμα αυτό «πολύ λίγο διαφέρει από τούς καντέτους, γιατί σβήνει από το πρόγραμμά του και τη δημοκρατία και τη διεκδίκηση όλης της γης» (Άπαντα, 5η έκδ., τόμ. 14ος, σελ. 24). Ηγέτες του κόμματος ήταν ο Α. Β. Πεσεχόνοφ, ο Ν. Φ. Άννενσκι, ο Β. Α. Μιακότιν κ.ά.

Εργασιακή ομάδα (τρουντοβίκοι) — ομάδα μικροαστών δημοκρατών στις Κρατικές δούμες της Ρωσίας, που αποτελούνταν από αγρότες και διανοούμενους ναροντνικιστικής κατεύθυνσης. Η ομάδα των τρουντοβίκων σχηματίστηκε τον Απρίλη του 1906 από αγρότες βουλευτές της Ι Κρατικής δούμας. Στη Δούμα οι τρουντοβίκοι ταλαντεύονταν ανάμεσα στους καντέτους και στους σοσιαλδημοκράτες.

Στα χρόνια του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου η πλειοψηφία των εσέρων, ενέσων και τρουντοβίκων κράτησε σοσιαλσωβινιστική στάση.

8. Για το σύνθημα των «Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» βλ. τα άρθρα του Β. Ι. Λένιν «Η συνδιάσκεψη των τμημάτων του εξωτερικού του ΣΔΕΚΡ», «Για το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» και «Σημείωση της Συντακτικής επιτροπής της «Σοτσιάλ-Ντεμοκράτ» στη διακήρυξη της ΚΕ του ΣΔΕΚΡ για τον πόλεμο» (σε τούτο τον τόμο, σελ. 161-167, 362-366, 367).