Στέφανου Τσερμέγκα: Αναμνήσεις από τις Διεθνείς Ταξιαρχίες στην Ισπανία

Ο Στέφανος Τσερμέγκας τον καιρό της δράσης του
στις Διεθνείς Ταξιαρχίες

Ο Στέφανος Τσερμέγκας ήταν από το 1926 μετανάστης στις ΗΠΑ από την Ικαρία και δούλευε σε εστιατόρια. Το 1929-30, την περίοδο της μεγάλης κρίσης, αλλά και των απεργιακών αγώνων των μαγείρων και των σερβιτόρων, χάρη στους οποίους η 12ωρη εργασία τους έγινε 10ωρη και, σε κάποιες περιπτώσεις 8ωρη, μπήκε στην προοδευτική οργάνωση των Ελλήνων μεταναστών «Σπάρτακος» και έγινε γραμματέας των ικαριωτών μεταναστών. Το 1931 έγινε μέλος του ΚΚ ΗΠΑ. Από τη συμμετοχή του στις Διεθνείς Ταξιαρχίες πήρε «παράσημο» τραύματα στα πόδια, τα χέρια και το κεφάλι από τα φασιστικά βόλια. Απολύθηκε με το βαθμό του Υπολοχαγού. Εργάστηκε σαν αντιπρόσωπος της ομογενειακής εφημερίδας «Βήμα». Το 1953 συνελήφθη με την κατηγορία της ένταξης στο ΚΚ ΗΠΑ και στερήθηκε όλα τα πολιτικά του δικαιώματα. Μετά από σειρά δικών, απελάθηκε το 1954. Η ΛΔ Πολωνίας του χορήγησε άσυλο. Παρακάτω υπάρχει άρθρο του με αναμνήσεις από τη συμμετοχή του στις Διεθνείς Ταξιαρχίες κατά τον ισπανικό εθνικό επαναστατικό πόλεμο.

Επί τη ευκαιρία, όσον αφορά το βιβλίο με κείμενα και ομιλίες του Χοσέ Ντίαθ, γ.γ. της ΚΕ του ΚΚ Ισπανίας, «Ισπανικός Εμφύλιος & Λαϊκό Μέτωπο», θα καταβληθεί προσπάθεια να επανακυκλοφορήσει την επόμενη χρονιά.

***

Είχαν περάσει έξι μήνες από τότε που άρχισε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ισπανία. Εγώ, εκείνον τον καιρό, βρισκόμουνα στη Νέα Υόρκη, μετανάστης από το 1926. Τότε, δούλευα μάγειρας σ’ ένα εστιατόριο. Το φασιστικό πραξικόπημα του στρατηγού Φράνκο συντάραξε βαθιά ολόκληρη την προοδευτική ανθρωπότητα, μαζί και τους προοδευτικούς κύκλους της Αμερικής. Οι άνθρωποι είχαν στο στόμα τους καθημερινά τα γεγονότα που διαδραματίζονταν στην Ισπανία.

Το κύμα της αγανάκτησης αποκορυφώθηκε όταν έφθασαν στην Αμερική οι ειδήσεις ότι τα χιτλερικά στούκας και τα μουσολινικά καπρόνι, οι ιπτάμενοι αυτοί φασίστες δολοφόνοι, βομβάρδισαν άγρια τον άμαχο πληθυσμό σε μια σειρά χωριά και πόλεις της Ισπανίας και ιδιαίτερα τη Γκουέρνικα, την Αγία Πόλη της Ισπανίας, με τα πολλά μοναστήρια, τις εκκλησίες, τα νοσοκομεία… Η βάρβαρη αυτή αεροπορική επιδρομή των φασιστών ξεσήκωσε κυριολεκτικά όλους τους τίμιους ανθρώπους, προκαλώντας θύελλα διαμαρτυριών στην Αμερική.

Ακριβώς το κανιβαλικό αυτό φασιστικό «κατόρθωμα» έπαιξε το ρόλο σταγόνας που ξεχείλισε το ποτήρι της παγκόσμιας οργής. Τότε, και η δημοκρατική κυβέρνηση της Ισπανίας πήρε την απόφαση να δεχθεί ξένους εθελοντές απ’ όλες τις χώρες (σ.parapoda: Εθελοντές είχαν φτάσει πολύ πριν τη σφαγή της Γκουέρνικα που έλαβε χώρα τον Απρίλη του ’37). Όταν το πληροφορήθηκα αυτό, αμέσως αποφάσισα να πάω στην Ισπανία και να προσφέρω τις υπηρεσίες μου στη δίκαιη υπόθεση για την οποία αγωνιζόταν ο ισπανικός λαός.

Έτσι, λοιπόν, ένα πρωί, μαζί με μια ομάδα από 96 Αμερικανούς αντιφασίστες, ανάμεσα στους οποίους ήταν και μερικοί Έλληνες σαν και μένα, μπαρκάραμε στο επιβατικό ατμόπλοιο «Νορμανδία» (το μεγαλύτερο εκείνη την εποχή ατμόπλοιο του κόσμου), που πήγαινε στη Γαλλία. Ανάμεσα στους συμπατριώτες μου ήταν ο Στέλιος Τοπολιανός, που κατάγονταν από την Κρήτη, ο Ηλίας Αργίτης, που κατάγοντας από τις Σπέτσες και ο Γιάννης Χατζηλάου (Πιθανόν Μικρασιάτης). Είχαμε μαζί μας όλα τα εφόδια που χρειάζεται ένας στρατιώτης, εκτός φυσικά από τον οπλισμό.

[Ανοίγω στο σημείο αυτό μια μικρή παρένθεση για ν’ αναφέρω μια χαρακτηριστική περίπτωση, που δείχνει τον ενθουσιασμό που επικρατούσε ανάμεσα στους αντιφασίστες από την Αμερική που πήγαιναν να πολεμήσουν στην Ισπανία. Θυμάμαι πως βρισκόμασταν στο κατάστρωμα του βαποριού. Είχαν τραβηχτεί οι κάβοι και ετοιμαζόταν το βαπόρι μας να αποπλεύσει. Εκείνη τη στιγμή, ολωνών τα μάτια  καρφώθηκαν στην αποβάθρα, όπου μια γυναίκα, κρατώντας στα χέρια της δυο μικρά παιδιά, μας έστελνε με το μαντίλι της τον τελευταίο χαιρετισμό. Ο άντρας της, που βρισκόταν ανάμεσά μας, μας εξήγησε τότε πως, για να μην πικράνει την οικογένειά του, δεν είχε πει στη γυναίκα του πως φεύγει εθελοντής στην Ισπανία. Προτίμησε να το κάνει με γράμμα του, που άφησε πάνω στο τραπέζι της κρεβατοκάμαράς τους. Κι η γυναίκα του, μόλις βρήκε το γράμμα, πήρε το ταξί κι έτρεξε στο λιμάνι με τα παιδιά της για να αποχαιρετίσουν τον αγαπημένο τους πατέρα, που ποιος ξέρει αν θα τον ξανάβλεπαν. Κλείνω την παρένθεση.]

Ο Λούης Αργίτης, τραυματίας, μαζί με νοσοκόμα.
Σκοτώθηκε σε μάχη στο Φουέντες

Πέντε μέρες κράτησε το ταξίδι μας, που κύλησε ολόκληρο σε μια πρωτοφανή εγκάρδια και ευχάριστη ατμόσφαιρα. [Χωρισμένοι κατά παρέες, κουβεντιάζαμε τα νέα, λέγαμε διάφορες ιστορίες, ανέκδοτα και καλαμπούρια. Κάπου-κάπου, το ρίχναμε και στο τραγούδι. Πρέπει να σκεφθεί κανείς πως δεν ήμασταν και μεγάλοι. Πολλοί από μας ήταν πολύ νέοι, παιδαρέλια σχεδόν, εκτός φυσικά από μένα, που από τότε ακόμα με βγάλανε «Ονκλ Στηβ», δηλαδή, ο «Θείος Στέφανος». Γι’ αυτό και καθημερινά μας έβλεπες στο κατάστρωμα του πλοίου να παίζουμε διάφορα ομαδικά ελληνικά παιχνίδια όπως το μπιζ, τα σκλαβάκια, την μακριά γαϊδούρα και άλλα. Άλλωστε, τα παιχνίδια αυτά τα θεωρούσαμε ένα είδος εκγύμνασης, σωματικής προετοιμασίας για την μελλοντική μας δράση. Εκείνο όμως που αιχμαλώτιζε τη σκέψη μας από το πρωί ως το βράδυ ήταν το ημερήσιο Δελτίο Ειδήσεων που έβγαζε η διεύθυνση του βαποριού και που περιείχε όλα σχεδόν τα τελευταία νέα από το μέτωπο της Ισπανίας.]

Την παραμονή της πρωτοχρονιάς του 1937 ξεμπαρκάραμε στο λιμάνι της Χάβρης, στη Γαλλία, απ’ όπου θα περνούσαμε στην Ισπανία. Ήταν η ώρα 10 το πρωί. Μπήκαμε στο τελωνείο για να μας κάνουν έλεγχο στις βαλίτσες μας. Η σκηνή που επακολούθησε θα μου μείνει αξέχαστη. Όταν οι τελωνιακοί υπάλληλοι, που άνοιξαν τις βαλίτσες μας, είδαν πως ήταν γεμάτες στρατιωτικά εφόδια, με στολές, μπαλάσκες, παγούρια και άλλα διάφορα στρατιωτικά είδη, όλοι τους ξέσπασαν σ’ ένα παραλήρημα ενθουσιασμού. Σήκωσαν ψηλά τη γροθιά τους και μας χαιρέτιζαν επί πολλή ώρα με τον καθιερωμένο, εκείνη την εποχή Ισπανικό αντιφασιστικό χαιρετισμό “NO PASARAN!”, που σημαίνει «ΔΕΝ ΘΑ ΠΕΡΑΣΟΥΝ».

Από τη Χάβρη πήγαμε σιδηροδρομικώς στο Παρίσι. Στη γαλλική πρωτεύουσα μάς παρέλαβαν οι αντιπρόσωποι της Γαλλικής Αντιφασιστικής Επιτροπής, που διευκόλυνε όλους τους ξένους αντιφασίστες εθελοντές στον πηγαιμό τους στην Ισπανία. Ακριβώς, εδώ, στο Παρίσι, μέσα στα Γραφεία της Επιτροπής, συναντηθήκαμε και με τους άλλους αντιφασίστες εθελοντές που έφθαναν από διάφορες χώρες του κόσμου. Ανάμεσά τους ήταν Πολωνοί, Γερμανοί, Ιταλοί, Γιουγκοσλάβοι, Τσέχοι, Ουγγαρέζοι, Ρουμάνοι, Βούλγαροι, Αλβανοί. Εκπροσωπούσαν όλα τα έθνη του κόσμου. Πολλοί, για να φθάσουν στη Γαλλία, απ’ όπου ήξεραν πως θα μπορέσουν να περάσουν στην Ισπανία, έπρεπε να υπερνικήσουν τεράστια εμπόδια. Οι Πολωνοί, π.χ., που η αντιδραστική κυβέρνησή τους δεν τους χορηγούσε διαβατήρια, ήταν υποχρεωμένοι να περνούν παράνομα, με κίνδυνο της ζωής τους, τα σύνορα των διαφόρων χωρών της Ευρώπης. Ταξίδευαν μέσα σε αφάνταστες δυσκολίες. Άλλοτε κρυμμένοι σε βαγόνια κι άλλοτε σε κάρα που κουβαλούσαν άχυρα, κάρβουνα και άλλα πράγματα. Πολλές φορές αναγκάζονταν να σχίζουν νύχτα ορμητικά ποτάμια χωρίς πολλοί να ξέρουν να κολυμπούν. Κι είναι φυσικό πως πολλοί απ’ αυτούς δεν κατάφεραν να φτάσουν στον προορισμό τους. Χάθηκαν άγνωστο πού. Άλλοι, πάλι, πιάστηκαν και φυλακίσθηκαν από τις αστυνομίες των διαφόρων χωρών.

Η συνάντησή μας με τους αντιφασίστες των άλλων χωρών ήταν πάρα πολύ συγκινητική. Ο κοινός σκοπός μάς μετέτρεπε σε μια μεγάλη αδελφική οικογένεια.

Από το Παρίσι, μερικά φορτηγά αυτοκίνητα μας μετέφεραν κοντά στα Ισπανικά σύνορα. Εμείς οι εθελοντές από την Αμερική είχαμε μεγάλη τύχη και στο πέρασμα των συνόρων. Η γαλλική κυβέρνηση του Μπλουμ έπαιζε ακόμα τον «παπά». Ήθελε να δείξει ότι είναι δημοκρατική, γι’ αυτό και στις αρχές άφηνε να περνούν τα σύνορα οι ξένοι αντιφασίστες εθελοντές χωρίς μεγάλες δυσκολίες. Λίγες, όμως, μέρες αργότερα, η κατάσταση άλλαξε ολότελα. Πάρθηκαν τέτοια δρακόντεια μέτρα που όχι μόνο μέρα, αλλά και νύχτα ήταν φοβερά δύσκολο να περάσει κανείς έστω και μοναχός τα σύνορα. Οι αντιφασίστες εθελοντές, όμως, έβρισκαν και πάλι τρόπους και μέθοδες να φθάσουν στην Ισπανική γη, όπου κρίνονταν η τύχη της Δημοκρατίας σ’ όλο τον κόσμο.

Η δική μας ομάδα έφθασε στα ισπανικά σύνορα ένα δειλινό. Χωριστήκαμε τότε σε μικρότερες ομάδες κι όταν δόθηκε το σύνθημα της εκκίνησης, με τη βοήθεια ειδικών συνδέσμων που ήξεραν όλα τα κατατόπια, διαβήκαμε τα σύνορα από ένα πολύ στενό πέρασμα. Στις 3 του Γενάρη 1937 πατούσαμε τη γη της ηρωικής Ισπανίας. Ο πρώτος σταθμός μας ήταν το κάστρο της Φιγουέρας, που βρίσκεται στους πρόποδες των Πυρηναίων. Για την πλούσια ιστορία του κάστρου αυτού έχουν γραφεί πολλά. Χτίστηκε το Μεσαίωνα και επί πολλά χρόνια στάθηκε μαζί με άλλα κάστρα προμαχώνας του ισπανικού λαού ενάντια στους Μαροκινούς καταχτητές. Πολλά θα μπορούσαν να μας ομολογήσουν για την ιστορία αυτού του κάστρου τα χοντρά τείχη του, οι πολεμίστρες του, τα βαθιά υπόγειά του!

Από τη Φιγουέρα φύγαμε με το τραίνο για τη Βαρκελώνα. Μετά, πήγαμε στη Βαλένθια και, τέλος, φθάσαμε στο Αλμπαθέτε, όπου βρισκόταν η έδρα της Διεθνούς Ταξιαρχίας. Σ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής μας, ο ισπανικός λαός μάς επεφύλαξε θερμότατη και εγκάρδια υποδοχή. Όλοι ήξεραν πως οι επιβάτες του τραίνου που μας μετέφερε, είναι πιστοί φίλοι του Ισπανικού λαού, φλογεροί αντιφασίστες που ήρθαν απ’ όλα τα μέρη του κόσμου για να πολεμήσουν στο πλευρό τους. Γι’ αυτό και σε κάθε σταθμό, ακόμα και στον πιο μικρό, γέμιζαν τις αγκαλιές μας με τα αγαθά της εύφορης Ισπανικής γης και μας πότιζαν το νοστιμότατο κρασί της χώρας του Θερβάντες με τα ιδιόμορφα εκείνα ισπανικά ξύλινα κρασοπότηρα, τα λεγόμενα «τσίτσα». Ξεκαρδιζόμασταν στα γέλια γιατί, στ’ αλήθεια, κανείς μας δεν τα κατάφερνε να πίνει το κρασί απ’ τα παράξενα αυτά κρασοπότηρα χωρίς να καταβρέχει το πουκάμισό του. Το ίδιο θερμή κι εγκάρδια υποδοχή μάς έκανε ο Ισπανικός λαός και στη Βαρκελώνα, τη Βαλένθια και το Αλμπαθέτε. Στην τελευταία αυτή πόλη φθάσαμε στις 13 του Γενάρη. Η δική μας ομάδα, που την αποτελούσαν Αμερικάνοι εθελοντές, καθώς και οι Έλληνες της Αμερικής, συγκροτήθηκε σε ταξιαρχία και πήρε το όνομα του μεγάλου γιου του αμερικανικού λαού «Αβραάμ Λίνκολν».

[Ένα μήνα περίπου κράτησε η εκπαίδευσή μας. Πολλές σκηνές μού ‘ρχονται τώρα στο νου από εκείνη τη σύντομη εκπαίδευσή μας. Κάποτε, θυμάμαι, κάναμε τροχάδην και πηδούσαμε διάφορα χαντάκια και σκάμματα. Ένας Ελληνοαμερικανός, περασμένης ηλικίας, επρόκειτο ακριβώς να πηδήξει κάποιο μεγάλο χαντάκι με νερό. Όμως σκέφθηκε πως δεν θα τα καταφέρει γιατί τον βάραινε το όπλο του. Πέταξε, λοιπόν, στην αρχή, το όπλο στην άλλη μεριά του χαντακιού και πήρε φόρα κι ο ίδιος να κάνει το άλμα. Δυστυχώς, τα χρόνια τον βάραιναν κι ο κακόμοιρος βρέθηκε… στον πάτο του χαντακιού, κολυμπώντας μέσα στο νερό…

Από την έδρα της ταξιαρχίας ξεκινήσαμε μια μέρα για το μέτωπο. Εκείνες τις μέρες γινόταν στην περιοχή της Μαδρίτης μια από τις μεγαλύτερες μάχες. Ο Φράνκο είχε συγκεντρώσει στην περιοχή αυτή τεράστιο έμψυχο και άψυχο υλικό και, με τη βοήθεια των τανκς και των αεροπλάνων που του έστειλαν ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι, εξαπόλυσε ολομέτωπη επίθεση ενάντια στους υπερασπιστές της Μαδρίτης. Φυσικά, σ’ αυτή χρησιμοποίησε και τους λεγόμενους Μαύρους, δηλαδή, τα αποικιακά στρατεύματα του ισπανικού Μαρόκου.]

Εμείς φτάσαμε στο μέτωπο της Χαράμα, που αποτελούσε έναν μόνο τομέα του μετώπου της Μαδρίτης, στα μισά του Φλεβάρη. Μα το «πρώτο βάφτισμα» το πήραμε πριν ακόμα φτάσουμε στο μέτωπο. Βρισκόμασταν κάπου τέσσερα με πέντε χιλιόμετρα μακριά από την πρώτη γραμμή, όταν πάνω από τα κεφάλια μας ακούσαμε βόμβο αεροπλάνων. Όλοι μας βρισκόμασταν ακόμα στ’ αυτοκίνητα που μας μετέφεραν στην πρώτη γραμμή. Οι ιπτάμενοι δολοφόνοι μάς προϋπάντησαν με μια βροχή από βόμβες, που έριξαν πάνω μας. Το αστείο ήταν ότι εμείς που παίρναμε πρώτη φορά μέρος σε τέτοια επιχείρηση, νομίσαμε πως τα αεροπλάνα έριξαν προκηρύξεις και όχι βόμβες. Έτσι μας φάνηκαν, καθώς ξεκολλούσαν από τα αεροπλάνα. Φυσικά, οι φωνές των Γάλλων σωφέρ «βόμβες», «βόμβες», μας συνέφεραν. Πεταχτήκαμε αμέσως απ’ τ’ αυτοκίνητα και κρυφτήκαμε μέσα στους κοντινούς ελαιώνες. Αυτή ήταν η πρώτη μας επαφή με τον εχθρό.

Στις 24 του Φλεβάρη, η Διεθνής Ταξιαρχία ενήργησε σφοδρή επίθεση ενάντια στις θέσεις του εχθρού στην περιοχή της Χαράμα. Στην επίθεση αυτή, πήρε μέρος και η δική μας ταξιαρχία. Είχαμε τότε ένα σοβαρό αριθμό θυμάτων, μεταξύ των οποίων και πολλούς Ελληνοαμερικανούς. Σ’ εκείνη την επίθεση έπεσαν ηρωικά, ανάμεσα στους άλλους συντρόφους μας, ο Γιάννης Τσιρώνης, που καταγόταν από την Κρήτη (στην Αμερική, ο Γ. Τσιρώνης είχε αναπτύξει σοβαρή δράση στις γραμμές του προοδευτικού και επαναστατικού εργατικού κινήματος), ο Φίλιππας Παπάς, πολύ μικρός στην ηλικία, ο Γιάννης Τζόνσον, που ήταν μέλος της εκπολιτιστικο-μορφωτικής προοδευτικής οργάνωσης των Ελληνοαμερικανών της Φιλαδέλφειας «Σπάρτακος», ο Παναγιώτης Κατσαρώνας, που καταγόταν από τη Λάρνακα της Κύπρου, μέλος της οργάνωσης των Κυπρίων της Αμερικής «Κυπριακή Αδελφότητα» και ο Νικόλαος Περδίος, επίσης Κύπριος, που είχε έρθει στην Ισπανία από το Λονδίνο.

[Μετά από τρεις μέρες, ο Φράνκο έκανε αντεπίθεση στο ίδιο μέτωπο. Αποκρούσαμε με επιτυχία τα φασιστικά στίφη, αν και δεν διαθέταμε ούτε πυροβολικό, ούτε αεροπορία. Όλα-όλα τα πυροβόλα μας σ’ ολόκληρο το μέτωπο μετριούνταν στα δάχτυλα του ενός χεριού. Το μέτωπο της Χαράμας έπαιζε αποφασιστικό ρόλο σ’ ολόκληρη την πορεία του εμφυλίου πολέμου της Ισπανίας. Κι αυτό γιατί εξασφάλιζε τις σπουδαιότερες συγκοινωνιακές αρτηρίες (σιδηροδρομικές γραμμές και δρόμους) που συνέδεαν την Μαδρίτη με την Βαλένθια.]

Δεξιά μας, βρισκόταν η ταξιαρχία των αντιφασιστών εθελοντών των βαλκανικών χωρών που έφερε το όνομα του δοξασμένου τέκνου του βουλγαρικού λαού «Γιώργη Δημητρώφ». Ένας από τους λόχους της μπριγάδας αυτής, ήταν και ο λόχος των Ελλήνων εθελοντών αντιφασιστών (σ.parapoda: πήρε το – απαγορευμένο στον Τύπο που δημοσιεύτηκε το παρόν άρθρο – όνομα «Νίκος Ζαχαριάδης»). Στο λόχο αυτό υπηρετούσαν Έλληνες που είχαν έρθει στην Ισπανία από την Ελλάδα, από τη Γαλλία και από άλλες χώρες. Στην πλειοψηφία τους, οι μαχητές αυτού του λόχου ήταν ναυτεργάτες. Θυμάμαι ακόμα τα ονόματα πολλών από τους συμπατριώτες μου αυτού του λόχου. Θυμάμαι π.χ. το Μανώλη Αϊβαζή και τον Ευάγγελο Στεργίου, που είχαν έρθει από τη Λυών της Γαλλίας, το Νίκο Καραγιάννη, που ήταν ένα από τα πιο δραστήρια στελέχη της Ομοσπονδίας των Ελλήνων Ναυτεργατών, τον πάντα ενθουσιώδη και χαρούμενο Νίκο Κουρκούρη, που για τις ξεχωριστές ικανότητές του είχε προαχθεί σε ανθυπολοχαγό και που αργότερα σκοτώθηκε ηρωικά, τους εφτά συντρόφους που δραπέτευσαν από τις φυλακές της Αίγινας, τους λεγόμενους «Αιγινίτες», το λοχαγό Γιάννη Σιγανό, το Δημήτρη Πέρρο, τον Γιάννη Μαργαρίτη, το «Γεράσιμο» και τον αξέχαστο Σακαρέλο.

Γιάννης Σιγανός-Γιάννης Μαργαρίτης-Δημήτρης Πέρρος

Οι αντιφασίστες εθελοντές ελληνικής καταγωγής που υπηρετούσαν στις γραμμές της δοξασμένης Διεθνούς Ταξιαρχίας και σε διάφορα άλλα τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού της Ισπανίας, πήραν μέρος σε πολλές μάχες, που έγιναν όχι μόνο στο κύριο μέτωπο της Χαράμα, αλλά και σε άλλα μέτωπα, όπως της Αραγώνας, του Τερουέλ, του Μπελτσίτε, της Κοντέσσας, του Έβρου, της Μούρθια και αλλού. Το θάρρος, με το οποίο πολεμούσαν οι Έλληνες εθελοντές, ήταν παροιμιώδες. Για την παλικαριά πολλών Ελλήνων εθελοντών είχαν να λένε πολλά, όχι μόνο όλοι οι Έλληνες εθελοντές, αλλά και οι άλλοι αντιφασίστες εθελοντές της Ισπανίας. Θυμάμαι π.χ. τον Σπετσιώτη σύντροφό μας Ηλία Αργίτη. Στη μάχη της Χαράμα, είχε πάρει δύο τραύματα, το ένα στο κεφάλι και το άλλο στο πόδι. Τον μετέφεραν αμέσως στα μετόπισθεν, στο νοσοκομείο. Την άλλη μέρα το πρωί, ο Αργίτης βρέθηκε ξανά να πολεμά στο ταμπούρι του. Είχε μπει σ’ ένα νοσοκομειακό αυτοκίνητο, που πήγαινε στο μέτωπο και, χωρίς να τον αντιληφθεί κανείς, ξαναγύρισε στην πρώτη γραμμή. Ο Ηλίας Αργίτης έπεσε αργότερα ηρωικά, μαχόμενος επικεφαλής του λόχου του. Ήταν ένας από τους πιο ανδρείους Έλληνες αντιφασίστες εθελοντές. Θυμάμαι τον Μπιλ Νικ από την Κύπρο. Κάποτε βρισκόταν σ’ ένα προχωρημένο φυλάκιο του μετώπου. Οι κινήσεις του εχθρού έδειχναν πως ετοιμαζόταν για επίθεση. Τότε, ο Διοικητής του λόχου του τον έστειλε μ’ ένα σημείωμα στη διοίκηση της μονάδας για να την ειδοποιήσει. Δυστυχώς, την ώρα που ο Μπιλ έτρεχε προς την έδρα της μονάδας του, μια σφαίρα τού ‘σπασε το πόδι. Ο Μπιλ Νικ, φοβούμενος μήπως πέσει στα χέρια του εχθρού, έφαγε το σημείωμα για να μην το βρουν επάνω του οι φασίστες του Φράνκο κι έπεσε λιπόθυμος από την εξάντληση. Οι σύντροφοί του τον βρήκαν αργότερα και τον μετέφεραν στα μετόπισθεν. Κι ο Μπιλ Νικ ανήκει στην πλειάδα των ηρώων του ισπανικού αντιφασιστικού έπους που έδωσαν τη ζωή τους για τη λευτεριά του Ισπανικού λαού. Θυμάμαι ακόμα τον Μηνά Θωμαΐδη, από τον Πόντο. Οδηγούσε τανκς. Ήταν ο πρώτος που μπήκε στο Τερουέλ, σε μια από τις μάχες που γίνονταν στην περιοχή του. Ποτέ δε θα ξεχάσω το Δημήτρη Πέρρο, το Διοικητή του λόχου των Ελλήνων εθελοντών. Ο θάνατός του αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα πίστης στην υπόθεση της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας: Στη μάχη του Μπελτσίτε, ύστερα από αλλεπάλληλες επιθέσεις των φασιστών, ο λόχος του Δημήτρη Πέρρου είχε αποδεκατισθεί. Όσοι απόμειναν ζωντανοί είχαν περικυκλωθεί από  τον εχθρό. Ο Πέρρος, βλέποντας να προχωρούν κατά πάνω του οι φασίστες, αρπάζει το πολυβόλο από τον σκοτωμένο συναγωνιστή του κι αρχίζει να θερίζει τους μελανοχιτώνες του Φράνκο. Δεν έκανε ούτε ένα βήμα πίσω. Πάνω στο πολυβόλο του τον τρύπησαν οι φασίστες με τις ξιφολόγχες τους. Παρόμοια είναι τα κατορθώματα και πολλών άλλων Ελλήνων αντιφασιστών. Όλοι τους πολέμησαν σαν γίγαντες και έπεσαν πιστοί στα υψηλά ιδανικά της Δικαιοσύνης, της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας. Εκατοντάδες άλλοι πότισαν αφειδώλευτα με το αίμα τους την Ισπανική γη.

Ο Μπιλ Νικ (αριστερά) μαζί με ισπανό συμμαχητή του

[Καθημερινό φαινόμενο αποτελούσε η συγκρότηση μικρών ομάδων ελεύθερων σκοπευτών. Εμείς τις ονομάζαμε «ομάδες εθελοντών θανάτου». Τα μέλη των ομάδων αυτών, έχοντας μοναδικό όπλο τους χειροβομβίδες, έπρεπε να αποκρούσουν τα προελαύνοντα τανκς του Φράνκο. Πολλοί απ’ αυτούς έπεφταν κάτω από τις ερπύστριες των τανκς και τινάζονταν μαζί τους στον αέρα. Στις ομάδες αυτές ανήκαν πολλοί Έλληνες.

Για να κατανοήσει κανείς σ’ όλο του το βάθος το μεγαλείο και τον ηρωισμό των εθελοντών αντιφασιστών της Ισπανίας, πρέπει απαραίτητα να έχει υπόψη του και τις δύσκολες συνθήκες μέσα στις οποίες διεξαγόταν η μεγάλη αυτή μάχη της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας. Η έλλειψη πολεμοφοδίων π.χ. ανάγκαζε πολλές φορές, ολόκληρους λόχους να μένουν επί ώρες και μέρες ακόμα σε αδράνεια. Πολλές φορές περιμέναμε στα μετόπισθεν να εξοικονομηθούν όπλα από σκοτωμένους ή τους αιχμαλώτους για να μπούμε στη μάχη. Αντί για συνηθισμένες χειροβομβίδες, πολλές φορές, χρησιμοποιούσαμε «χειροβομβίδες» δικής μας κατασκευής, που μονάχα το όνομα είχαν «χειροβομβίδα». Τις φτιάχναμε μόνοι μας από ένα κομμάτι σωλήνα, που το γεμίζαμε σφιχτά με διάφορες εκρηκτικές ύλες. Πάνω βάζαμε ένα μικρό φυτίλι για να μπορούμε να της βάζουμε φωτιά. Το ίδιο δύσκολος ήταν και ο ανεφοδιασμός μας σε τρόφιμα.]

Η Διεθνής Επιτροπή μη Επέμβασης, στην οποία συμμετείχαν η Γαλλία, η Αγγλία, η Γερμανία και η Ιταλία, είχε αποκλείσει εντελώς την Ισπανία, πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα να μην μπορούν οι αντιφασίστες να πάρουνε εφόδια από το εξωτερικό. Τον ίδιο καιρό οι ΗΠΑ, που δεν συμμετείχαν στην Επιτροπή, πουλούσαν ελεύθερα όχι μόνο τρόφιμα, αλλά και διάφορα πολεμοφόδια στον Φράνκο, που φυσικά είχε και τη βοήθεια του Χίτλερ και του Μουσολίνι. Έτσι, η Επιτροπή μη Επέμβασης, ουσιαστικά, στρεφόταν ενάντια στον ισπανικό λαό και τις δημοκρατικές δυνάμεις, που έμειναν χωρίς εφοδιασμό σε τρόφιμα και οπλισμό. Η πιο συνηθισμένη μας τροφή ήταν οι ρεβυθόσουπες. Συχνά, μέναμε μέρες χωρίς να τρώμε τίποτα. Κάποτε, που το κακό είχε πολύ προχωρήσει, στη μονάδα μας βάλαμε μαχαίρι στα μεταγωγικά μας, δηλαδή, τα κακόμοιρα τα γαϊδουράκια μας. Τα σφάξαμε και τα φάγαμε με τη μεγαλύτερη όρεξη!

Εξαίρεση σ’ αυτόν τον αποκλεισμό, που είχαν κάνει στην Ισπανία οι μεγάλες Δυνάμεις, αποτέλεσε η Σοβιετική Ένωση, που επίσημα δήλωσε πως δε θα σεβασθεί τις αποφάσεις της προδοτικής Διεθνούς Επιτροπής μη Επέμβασης. Σύγχρονα, η βοήθειά της προς τη δημοκρατική Ισπανία ήταν πολύπλευρη και εκφραζόταν όχι μόνο σε θαυμάσιο έμψυχο υλικό, αλλά και σε πολεμοφόδια και τρόφιμα. Η μεταφορά της βοήθειας αυτής της Σ.Ε. προς τη δημοκρατική Ισπανία και τους υπερασπιστές της γινόταν κυρίως με πλοία που έσπαζαν τον κλοιό του αποκλεισμού. Πολλές φορές, τα πλοία αυτά βυθίζονταν από τα παράκτια πυροβολεία του Φράνκο και τα αεροπλάνα του Χίτλερ και του Μουσολίνι. Κάποτε, θυμάμαι, στη Βαρκελώνη, είχα συναντήσει μερικούς Έλληνες ναυτεργάτες που δούλευαν στα πλοία που μετέφεραν τη σοβιετική βοήθεια στην Ισπανία.

[Ένα πράγμα θα πρέπει εδώ να τονίσουμε: Αν η Ισπανική Δημοκρατία μπόρεσε να αμυνθεί πάνω από δυόμισι χρόνια στις φασιστικές ορδές του Φράνκο, αυτό οφείλεται, από τη μια μεριά, φυσικά, στον ηρωισμό του φιλελεύθερου και δημοκρατικού ισπανικού λαού και, από την άλλη, στην τεράστια βοήθεια που πρόσφεραν σ’ αυτήν οι αντιφασίστες όλων των χωρών και, πρώτ’ απ’ όλα οι θρυλικοί «Μεξικάνοι». «Μεξικάνους» λέγαμε τότε τους αντιφασίστες αγωνιστές που είχαν έλθει από τη Σοβιετική Ένωση.

Φυσικά, στις αναμνήσεις μου, στάθηκα περισσότερο στη δράση των μαχητών της δοξασμένης Διεθνούς Ταξιαρχίας και ιδιαίτερα στη δράση των Ελλήνων αντιφασιστών. Όμως, θα μπορούσε κανείς να αφιερώσει, όχι μόνο σελίδες, αλλά και βιβλία ολόκληρα στον ισπανικό λαό που, μέσα σε αφάνταστα δύσκολες συνθήκες, πρόταξε πρώτος ανάμεσα στους πρώτους τα στήθια του στη φασιστική βαρβαρότητα. Δεν είναι εύκολο να περιγράψει κανείς τους άφθαστους ηρωισμούς και τα κατορθώματα του ειρηνόφιλου ισπανικού λαού σ’ εκείνα τα δύσκολα χρόνια. Σύμβολο της ακλόνητης πίστης του στα ιδανικά της Δικαιοσύνης, της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας έστεκε η θρυλική Πασιονάρια, που καθοδηγούσε με εξαιρετική σοφία τον αγώνα του (σ.parapoda: Η Ιμπαρούρι αντικαθιστούσε τον Χοσέ Ντίαθ, όταν αυτός δεν μπορούσε, λόγω των σοβαρών προβλημάτων υγείας που είχε, να συμμετέχει σε κομματικές διαδικασίες). Γι’ αυτό και ολόκληρος ο ισπανικός λαός την περιέβαλε με τα πιο ενδόμυχα αισθήματα αγάπης, σεβασμού και λατρείας. Και τα αισθήματά του αυτά προς το φυσικό του αρχηγό δεν άλλαξαν καθόλου αν και έχουν περάσει από τότε τριάντα ολόκληρα χρόνια. Η αθάνατη Πασιονάρια συμβολίζει και σήμερα την ακατάλυτη πίστη του ισπανικού λαού στο ευτυχισμένο μέλλον του.]

Ο Στέφανος Τσερμέγκας τη δεκαετία του ’60

Όπως είναι γνωστό, στα μισά του 1938, η Ισπανική δημοκρατική κυβέρνηση υπέγραψε συμφωνία με τη Διεθνή Επιτροπή μη Επέμβασης για την αποχώρηση από το ισπανικό έδαφος όλων των ξένων αντιφασιστών εθελοντών. Παρόμοια συμφωνία είχε κλείσει η Επιτροπή και με τον Φράνκο για την αποχώρηση από το ισπανικό έδαφος όλων των στρατιωτικών δυνάμεων των φασιστικών χωρών της Ευρώπης και συγκεκριμένα της Γερμανίας του Χίτλερ και της Ιταλίας του Μουσολίνι. Δυστυχώς, όμως, ο Φράνκο παραβίασε τη συμφωνία. Όταν τα πρώτα τμήματα της Διεθνούς Ταξιαρχίας πέρασαν στο γαλλικό έδαφος, ο Φράνκο εξαπόλυσε ξαφνικά γενική επίθεση, με αποτέλεσμα να κομματιαστούν οι δυνάμεις της Ισπανικής Δημοκρατίας, πράγμα που διευκόλυνε αργότερα το αποδεκάτισμά τους…

Εκείνες τις μέρες, η δική μας ομάδα βρισκόταν στη γαλλική πρωτεύουσα. Από εκεί, ο καθένας μας επέστρεψε εκεί απ’ όπου ήρθε. Εγώ γύρισα στην Αμερική. Πολλοί από τους συναγωνιστές μου συνελήφθησαν στη Γαλλία από την αστυνομία του Μπλουμ και κλείσθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης…

… Για μένα προσωπικά, η δίχρονη περίπου παραμονή μου στην Ισπανική γη και η συμμετοχή μου στο αθάνατο, αντιφασιστικό έπος, αποτελεί μια από τις πιο ευτυχισμένες περιόδους της ζωής μου. Κι αυτό γιατί, πολεμώντας θανάσιμα τον φασισμό, ένιωθα ότι εκτελούσα απέναντι στην ανθρωπότητα, το υπέρτατο καθήκον μου σαν προοδευτικός άνθρωπος.

24/02/1966

Δημοσιεύτηκε στον «Πυρσό», δίμηνο εικονογραφημένο εκπολιτιστικό μορφωτικό περιοδικό που εκδιδόταν στην πολιτική προσφυγιά, στην Ανατολική Γερμανία, τ. 3(33), 1966, με τίτλο «Νο paseran! Στα τριαντάχρονα του αντιφασιστικού ισπανικού έπους». Αναδημοσιεύτηκε στην «Αυγή», 7 Αυγούστου 1966, φ. 4160, σ.6, με τίτλο «Πώς πολεμήσαμε στην Ισπανία» συντομευμένο, χωρίς τα αποσπάσματα σε αγκύλες. Εδώ δημοσιεύεται με μερικές διορθώσεις στην ορθογραφία. Πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση του πάρθηκαν από άρθρο του Λευτέρη Τσιρμιράκη στο περιοδικό «Πυρσός», με τίτλο «Οι ‘Αμερικάνοι’ – Μοναδικός τους πόθος: Να γυρίσουν στ’ αγαπημένα χώματα της πατρίδας», τ.4, 1965).

Πηγή: παρα ποδα

Διαβάστε ακόμα:

Για το βιβλίο Ισπανικός Εμφύλιος και Λαϊκό Μέτωπο

Ένας άγνωστος καπετάνιος ήρωας του ισπανικού εμφυλίου

Απεβίωσε ο Χοσέπ Αλμουδέβερ Ματέου, τελευταίο μέλος των Διεθνών Ταξιαρχιών