Το ζήτημα της πανδημίας: ζήτημα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και της ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας (Μέρος Α)

Εικόνες που δεν είδαμε στον δυτικό κόσμο...
Το ένα από τα δύο νοσοκομεία της Βουχάν που κατασκευάστηκε μέσα σε μία εβδομάδα

Κοντεύει σχεδόν ένας χρόνος από το ξέσπασμα της πανδημίας του Covid-19. Οι επιστημονικές εκθέσεις και οι έρευνες που έχουν συντελεστεί σε αυτό το διάστημα μας επιτρέπουν να ξαναθέσουμε τα αρχικά ερωτήματα -που η αστική τάξη έχει βολικά για τα συμφέροντά της παραμερίσει- και να απαντήσουμε πιο διεξοδικά.

Α. Φταίνε οι νυχτερίδες, αυτά τα ύπουλα άγρια ζώα;

Ναι φταίνε. Για τον Covid-19, όπως για τον SARS, τον MERS, τον Έμπολα. Αυτό το τόσο απαραίτητο για το οικοσύστημα, για τα τροπικά δάση, άγριο είδος μεταφέρει τους ιούς στον άνθρωπο. Και δεν είναι το μόνο. Το 60% των ασθενειών που εμφανίστηκαν τα τελευταία πενήντα χρόνια προέρχονται από τα ζώα. Και το μεγαλύτερο ποσοστό τους προέρχεται από τα άγρια ζώα. Μα τι μανία την έπιασε ξαφνικά την άγρια φύση και τα βάζει με το ανθρώπινο είδος; Πώς έφτασε η άγρια ζωή στις αυλές και τα παζάρια της ανθρωπότητας;

Με μια διόλου ξαφνική διαδικασία, μας απαντούν οι ερευνητές. Αντίθετα μέσα από μια διαδικασία σύμφυτη με την καπιταλιστική κυριαρχία, την αναγωγή της φύσης σε πεδίο κερδοφορίας, σε φιλέτο πρώτων υλών που καταναλώνονται άναρχα, σε έδαφος παραγωγής εμπορευμάτων που παράγονται άναρχα. Εκτεταμένη αποψίλωση των δασών, καταστροφή εκτάσεων άγριας φύσης και ζωής με τη μετατροπή τους σε τεράστιες βιομηχανικές αγροτοκτηνοτροφικές μονάδες προσαρμοσμένες στα μεγέθη των μονοπωλιακών ομίλων. Οι ιμπεριαλιστικές ορέξεις για κέρδη έχουν από τον περασμένο ήδη αιώνα σηματοδοτήσει την αρχή ενός καταστρεπτικού πολέμου που δεν γίνεται με πολυβόλα αλλά με επενδύσεις: την περιβαλλοντική καταστροφή. Το να παραμερίσει κάποιος αυτό το γεγονός και τις επιπτώσεις του είναι σαν να ζητάει από την άγρια φύση, από το θύμα δηλαδή… ατομική ευθύνη. Ακόμη πιο τραγικό για την ανθρωπότητα είναι ότι οι καπιταλιστές αυτήν την καμένη γη την βλέπουν ως ακόμη μια αγορά από την οποία θα βγουν κερδισμένοι. Η διαχειριστική πολιτική της περιβαλλοντικής καταστροφής, η Πράσινη Ανάπτυξη, είναι ένα πρόσφατα αναβαθμισμένο πεδίο κερδοφορίας.

Β. Είναι η σύγχρονη πανδημία του κορονοϊού μια έκτακτη, μια πρωτόγνωρη κατάσταση;

Πρωτόγνωρος είναι ο νέος ιός. Όχι όμως η πανδημική του εξέλιξη. Πολλές φορές έχει γίνει σύγκριση με την λεγόμενη Ισπανική Γρίπη που αποτελείωσε την βαρβαρότητα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Από το 1919 όμως μέχρι τις ημέρες μας μεσολαβεί ένας αιώνας. Ήταν άραγε για έναν αιώνα οχυρωμένη η ανθρωπότητα από τις επιδημίες- πανδημίες; Δυο χρόνια πριν την σημερινή πανδημία, το 2018, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δημοσίευσε την έκθεσή του «Χολέρα: Η Ξεχασμένη Πανδημία». Πρόκειται για την έρευνα πάνω στην Έβδομη Πανδημία Χολέρας, που από το 1961 ως σήμερα έπληττε συνεχόμενα σχεδόν πενήντα χώρες. Βέβαια και καθόλου τυχαία, δεν επρόκειτο για τις λαμπερές χώρες του καπιταλιστικού/ιμπεριαλιστικού μπλοκ. Επρόκειτο για τις χώρες της Αφρικανικής Ηπείρου που το μονοπωλιακό ξεζούμισμα τις έχει αφήσει χωρίς ύδρευση, χωρίς αποχέτευση, χωρίς στοιχειώδη υγιεινή. Ξεχασμένες.

Θανατηφόρα λοιπόν πανδημία υπήρχε και μετά το 1968, όταν τα συστήματα υγείας των δυτικών χωρών αντιμετώπισαν την δεύτερη πανδημία γρίπης. Αλλά δεν ήταν στο έδαφός τους, δεν είχε ξεπεράσει τα γεωγραφικά όρια μεταξύ ιμπεριαλισμού και περιφέρειας. Αρκετοί ήταν από τη δεκαετία του 70, οι επιστήμονες που ανακοίνωσαν την μεγάλη νίκη του δυτικού καπιταλιστικού κόσμου: το τέλος των επιδημιών. Επομένως και τη μείωση της χρηματοδότησης για έρευνα και πρόληψη των μολυσματικών ασθενειών. Με το πέρασμα των δεκαετιών διαψεύστηκαν από επιστημονικές ομάδες και έρευνες που έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για μια παγκόσμια πανδημία. Σήμερα βέβαια είναι πολλά αυτά που έχουν αλλάξει σε παγκόσμιο επίπεδο. Το άλλο νομπελικό διακηρυγμένο τέλος της Ιστορίας δεν ήταν παρά ένα γλοιώδες προσκύνημα στον νέο κόσμο της πολυπολικότητας, δηλαδή στην όξυνση της σύγκρουσης παλιών και νέων ιμπεριαλισμών, με ό,τι αυτή συνεπάγεται για τα συστήματα υγείας και τις γενικότερες συνθήκες ζωής.

Γ. Έφερε η πανδημία την κρίση ή η κρίση την πανδημία;

Σε αυτό το ερώτημα έχουμε εκτενώς αναφερθεί μέσα από προηγούμενα κείμενά μας. Για αυτό θα είμαστε εδώ σύντομοι. Η πανδημία του Covid-19 είναι το λάδι στη φωτιά μιας αναμενόμενης- και χωρίς τον ιό- νέας φάσης της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Η κρίση υπερσυσσώρευσης της τελευταίας δεκαετίας δεν ξεπεράστηκε. Πώς ξεπερνάει ιστορικά το κεφάλαιο την κρίση του; Με αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης- εδώ διαγράφεται το σύνολο της επίθεσης σε κάθε κεκτημένο, κάθε δικαίωμα- ανάχωμα των εργαζομένων προσαρμοσμένη στα νέα μέσα (όπως η τηλεργασία)- και με καταστροφή τμημάτων του κεφαλαίου-  εκκαθάριση των λιγότερο ανταγωνιστικών κεφαλαίων, όπως στη χώρα μας στην εστίαση και στον τουρισμό.

«Κοιτάζοντας προς το άμεσο μέλλον, η τρέχουσα πανδημία του Covid-19 και τα υγειονομικά μέτρα για τον περιορισμό της δημιουργούν πρωτόγνωρες προκλήσεις, αλλά και σημαντικές ευκαιρίες στο πεδίο της οικονομικής πολιτικής παγκοσμίως.» μας επιβεβαιώνει η Έκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη, στις ελάχιστες αναφορές της για την πανδημία.

Ο νέος ιός τελικά είναι το λάδι στη φωτιά της Συνολικής Αναδιάρθρωσης από πλευράς Κεφαλαίου.

Δ. Είναι η πανδημία μια παρένθεση στην ιστορία της υποβάθμισης των Εθνικών Συστημάτων Υγείας;

Εδώ η απάντηση έχει δοθεί στη χώρα μας από τις αρχές της πανδημίας από τους ίδιους τους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας. Φτάνοντας ήδη στα πρόθυρα ενός τρίτου κύματος (εδώ να αναφέρουμε ότι η Κίνα δεν είχε καν δεύτερο κύμα), με μόνο μέτρο την ενίσχυση των ιδιωτών κλινικαρχών και την αναγωγή των αναγκαίων διοικητικών μέτρων σε μέτρα πλατιά κατασταλτικά, οι καταγγελίες τους έχουν επιβεβαιωθεί πλήρως με τον πιο τραγικό τρόπο. Η αδυναμία της προστασίας της λαϊκής υγείας δεν είναι παρένθεση αλλά καθεστώς.

«Με την πανδημία COVID-19, ο τομέας υγείας τέθηκε στο κέντρο του ενδιαφέροντος. Η κρίση ανέδειξε την ανάγκη προστασίας της δημόσιας υγείας και διασφάλισης επάρκειας φαρμάκων, υλικών και υποδομών, αλλά και την ανάγκη προώθησης της έρευνας και ανάπτυξης νέων εμβολίων, διαγνωστικών εξετάσεων και θεραπειών. Η κρίση δημιουργεί και σημαντικές ευκαιρίες για τον τομέα υγείας στην Ελλάδα και κυρίως τις εξαγωγικές επιχειρήσεις.», γράφουν σε άλλο σημείο οι ειδικοί εγκάθετοι της Επιτροπής Πισσαρίδη. Ωραία τα λένε. Μόνο που αυτό που έχει πραγματοποιηθεί στη χώρα μας είναι η αναμονή του εμπορεύματος εμβόλιο και οι εξαγωγικές επιχειρήσεις της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας. Άρα «η ανάγκη προστασίας της δημόσιας υγείας» και όσα αυτό σημαίνει, τα αιτήματα δηλαδή των υγειονομικών, είναι μάλλον το σοσιαλδημοκρατικό αλατοπίπερο του νεοφιλελευθερισμού που γευόμαστε στη μετα ΣΥΡΙΖΑ τετραετία.

Ε. Ποιο είναι το κοινωνικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο εξελίσσεται η σημερινή πανδημία;

Εδώ δανειζόμαστε τις απαντήσεις από την έκθεση των Ηνωμένων Εθνών UN-Habitat ως προς τον Covid-19, με στοιχεία που αφορούν τον Απρίλιο του 2020, άρα είναι ελλιπή.

«Πάνω από το 95% των κρουσμάτων στις αστικές περιοχές»

«1 δις άνθρωποι μένουν σε αδήλωτες εγκαταστάσεις και σε παραγκουπόλεις με υπερπληθή και ακατάλληλη στέγαση»

«2,4 δις άνθρωποι δεν έχουν κατάλληλη πρόσβαση σε ασφαλές νερό και υγιεινή».

Στο πρώην πεδίο βολής Καρά Τεπέ.
Αντίσκηνα χωρίς θέρμανση, χωρίς επαρκή πρόσβαση σε νερό.

Το πόσο υποκριτικές ήταν οι προτροπές του «μένουμε σπίτι» και του «πλένουμε τα χέρια μας» σε έναν τέτοιο κόσμο ανισοτήτων και φτώχειας που γεννά το καπιταλιστικό-ιμπεριαλιστικό σύστημα με την ειρήνη του ή τον πόλεμο, το βιώσαμε στη χώρα μας από πρώτο χέρι. Στην τελική αν έχεις σπίτι μπορείς να μείνεις μέσα και όλοι ξέραμε πολύ καλά να πλένουμε τα χέρια μας. Στη Μόρια και στο Καρά Τεπέ, στα πολλές χιλιάδες φυλακισμένα θύματα του ιμπεριαλισμού, δεν υπάρχει ούτε σπίτι ούτε νερό. Ούτε σε ένα δισεκατομμύριο άλλους ανθρώπους, όπως μας πληροφορούν τα Ηνωμένα Έθνη.

Η αντίθεση πόλης- υπαίθρου που διόγκωσε η καπιταλιστική κυριαρχία με τη βίαιη αστικοποίηση πληθυσμών, ο εφεδρικός στρατός των ανέργων και εξαθλιωμένων που αποτελεί οξυγόνο της καπιταλιστικής κερδοφορίας, ο πόλεμος και η προσφυγιά, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης ενός «τέταρτου κόσμου» μέσα στα αστικά αναπτυγμένα κέντρα, είναι το υπόβαθρο της σύγχρονης πανδημίας. Υπό αυτή την έννοια τα κρούσματα και τα θύματα από τον νέο ιό δεν είναι παρά κρούσματα και θύματα ενός εγκληματικού συστήματος που σπεύδει μέσω του αστικού ιδεολογικού κατασκευάσματος της ατομικής ευθύνης να ενοχοποιήσει τις… νυχτερίδες του.