Ασπρόπυργος: Τα αθέατα εμπόδια στην εκπαίδευση των Ρομά

Στη μνήμη του Ν. Σαμπάνη

Μετά το έγκλημα στο Πέραμα και την εν ψυχρώ δολοφονία του 18χρονου Ρομά Ν. Σαμπάνη από ομάδα ΔΙΑΣ επιβεβαιώνεται μέσα από τις εκθέσεις πραγματογνωμοσύνης (βαλλιστική και DNA) όσα είχε υποστηρίξει η οικογένεια του θύματος και οι δύο ανήλικοι Ρομά. Με τα λόγια του Καμπαγιάννη ενός από τους συνηγόρους της οικογένειας του θύματος:

«Τα στοιχεία της δικογραφίας βοούν για την αλήθεια απέναντι στη σκηνοθεσία που επιχειρείται να εμφανιστεί ο Νίκος ως οδηγός, προκειμένου να "δικαιολογηθεί" η ανθρωποκτονία του. 

Οι 36 σφαίρες από 7 περίστροφα, οι τρύπες από βολίδες στο αυτοκίνητο (όλες στην πλευρά του συνοδηγού και το οπίσθιο μέρος του οχήματος), το ηχητικό στο οποίο ακούγεται αστυνομικός να λέει «ο οδηγός έφυγε», οι φωτογραφίες της θέσης του συνοδηγού γεμάτης αίμα, τα δακτυλικά αποτυπώματα του πραγματικού οδηγού Ε.Ζ. που βρέθηκαν στην πόρτα του οδηγού και πολλά ακόμα στοιχεία αποδεικνύουν την αλήθεια, που δεν παραχαράσσεται ούτε με παραπλανητικές ανακοινώσεις ούτε με επιχειρήσεις συγκάλυψης».

Μετά τα αιματηρά γεγονότα στο Πέραμα ένα τμήμα των δήθεν ευαισθητοποιημένων της ελληνικής δημοκρατίας το ριξε πάλι στα κροκοδείλια δάκρυα. Μίλησε για περιθωριοποίηση (ποιος άραγε ευθύνεται γι' αυτήν;) των Ρομά και φλόμωσε για άλλη μια φορά τον δημόσιο λόγο με ευχολόγια και διακηρύξεις δήθεν ισότητας και ισονομίας. Όλα αυτά καθώς οι κοινότητες των Ρομά ήταν σε αγανάκτηση και έκλειναν δρόμους για να ζητήσουν δικαιοσύνη. Η οικογένεια και οι φίλοι του βρέθηκαν με ξεχωριστό πανό στην φετινή επέτειο του Πολυτεχνείου, γράφοντας και αυτοί το όνομά τους στην λίστα των συγγενών με θύματα από τον φασισμό, τον ρατσισμό, την πατριαρχία. Δίπλα στον Φύσσα, στον Λουκμάν, στην Τοπαλούδη και δεκάδες άλλους και άλλες που έπεσαν μέσα στην καπιταλιστική ανθρωποφαγία.

Αναδημοσιεύουμε την έκθεση της διευθύντριας του 7^ου Δημοτικού Σχολείου Ασπροπύργου που αλιεύσαμε από το ιστολόγιο της Πανελλαδικής Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά «Ελλάν Πασέ» με τίτλο: «Τα αθέατα εμπόδια στην εκπαίδευση των Ρομά μέσα από την εμπειρία του 7^ου Δημοτικού Σχολείου Ασπροπύργου». Τα στοιχεία που καταθέτει είναι αποκαλυπτικά για το σχολικό περιβάλλον και την ποιότητα παιδείας που δίνεται στους μικρούς Ρομά αλλά και στα μεταναστόπουλα της ευρύτερης περιοχής από το ελληνικό κράτος.

***

ΠΡΟΦΙΛ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Το 7ο Δημοτικό Σχολείο Ασπροπύργου βρίσκεται στον οικισμό Νέα Ζωή, στις παρυφές της πόλης, στη βιομηχανική ζώνη και σχεδόν δίπλα στη Χωματερή.

Ο κοινωνικός ιστός του οικισμού αποτελείται από Ρομά (πλειονότητα), Παλιννοστούντες, Αλβανούς, Πακιστανούς (οικονομικοί μετανάστες χωρίς οικογένεια) και ελάχιστους γηγενείς.

Επομένως αυτή είναι και η σύσταση του μαθητικού μας δυναμικού και συγκεκριμένα 86% Ρομά, 6% αλλοδαποί (Ρομά από Αλβανία), 3% παλιννοστούντες και 5% γηγενείς.

Το σχολείο μας είναι ένα σχολείο που φιλοξενεί μαθητές με γλωσσική και πολιτισμική ετερότητα, ενώ απουσιάζουν ουσιαστικά τα παιδιά της κυρίαρχης κοινωνίας.

Παρατηρείται μετακίνηση των γηγενών  μαθητών  σε άλλα σχολεία της πόλης, διότι οι γονείς τους εκφράζουν άρνηση συνεκπαίδευσης κυρίως λόγω θεμάτων συμπεριφοράς, αλλά και γιατί θεωρούν ότι τα παιδιά τους θα «μείνουν πίσω», αφού είναι γνωστά τα μαθησιακά προβλήματα που παρουσιάζουν οι Ρομά μαθητές.

Το σχολείο είναι οργανικά 12/θέσιο και λειτουργικά 18/θέσιο. Λειτουργούν επίσης 4 τμήματα ολοήμερου και δύο Τάξεις Υποδοχής ΖΕΠ ΙΙ.

Οι εγκαταστάσεις του είναι προκάτ βαρέως αλλά και ελαφριού τύπου, υπάρχει εργαστήριο Η/Υ και αίθουσα βιβλιοθήκης.

ΠΡΟΦΙΛ ΜΑΘΗΤΩΝ

Η πλειονότητα των μαθητών μας προέρχεται από χαμηλό κοινωνικό-οικονομικό και πολιτισμικό περιβάλλον.

Είναι ημίγλωσσοι (δε γνωρίζουν επαρκώς ούτε τη μητρική τους γλώσσα, ούτε την ελληνική) με αποτέλεσμα να υπάρχει δυσκολία στην επικοινωνία, αλλά και φυσικά στην επίδοσή τους. Γεγονός που επιβεβαιώνει η θεωρία της αλληλεξάρτησης των γλωσσών του Cummins, όπου όταν μία ή δύο γλώσσες δεν έχουν αναπτυχθεί στο μεγαλύτερο βαθμό των δυνατοτήτων τους, είτε επειδή οι γονείς ή τα ίδια τα παιδιά έχουν μια αρνητική στάση απέναντι στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας, είτε επειδή ασκείται πίεση να αντικατασταθεί η οικογενειακή γλώσσα από την κυρίαρχη γλώσσα, τότε μπορεί να επηρεαστούν αρνητικά τόσο η γνωστική εξέλιξη όσο και η σχολική επίδοση του παιδιού.

Οι προσδοκίες των ιδίων και των οικογενειών τους από την εκπαίδευση είναι η κατάκτηση του μηχανισμού ανάγνωσης και γραφής, καθώς και των τεσσάρων μαθηματικών πράξεων. Ενδιαφέρον για παραπέρα ακαδημαϊκή γνώση δεν υπάρχει και αυτό γιατί η ομάδα αυτή έχει αναπτύξει έναν αντίστροφο ρατσισμό και κρατάει μια αμυντική στάση προς καθετί άλλο.

Από τους μαθητές της Α΄τάξης μόνο το 1/5 έχει φοιτήσει στο Νηπιαγωγείο, επομένως έρχονται στο Δημοτικό με γνωστικό έλλειμμα και κυρίως χωρίς τις προαπαιτούμενες κοινωνικές δεξιότητες.

Κάθε χρόνο έχουμε  κατά μέσο όρο 12 παιδιά  ηλικίας 10-15 ετών που εγγράφονται με κατατακτήριες εξετάσεις.

Η φοίτηση των περισσότερων μαθητών είναι τακτική, υπάρχει ένα 10% που διακόπτει τη φοίτηση, αλλά υπάρχουν και μαθητές που απουσιάζουν αδικαιολόγητα.

Η άτακτη φοίτηση και η διακοπή φοίτησης σχετίζονται πολλές φορές με ατομικά ή οικογενειακά συγκυριακά συμβάντα τα οποία αναγκάζουν το παιδί να απουσιάσει (όπως εμπλοκή των γονέων με το νόμο, θάνατος κάποιου συγγενή, φροντίδα μικρότερων αδερφιών, συνοδοί στο νοσοκομείο, έμμηνος ρύση, προετοιμασία για γάμο, έλλειψη ειδών ένδυσης και υπόδησης). Επίσης ο διαρκής φόβος της αφομοίωσης, της αλλοίωσης του πολιτισμού τους είναι λόγος απομάκρυνσης από το σχολείο. Παράλληλα, δεν παραγνωρίζεται ως λόγος διακοπής της φοίτησης η αδυναμία των παιδιών να παρακολουθήσουν ένα κοινό και πολλές φορές μη ευέλικτο Αναλυτικό Πρόγραμμα, το οποίο στηρίζει την αξιολόγηση – μέτρηση της ακαδημαϊκής επιτυχίας σε συγκεκριμένα νορμαλιστικά δεδομένα αποδεικνύοντας το διαχωρισμό του αντί του συμπεριληπτικού του χαρακτήρα.

Η διαπαιδαγώγησή τους είναι διαφορετική από αυτή της κυρίαρχης κοινωνίας και έχει να κάνει ως επί το πλείστον με την επιβίωση αλλά και την τήρηση θρησκευτικών και κοινωνικών ηθών και εθίμων.

Μαθαίνουν και βιώνουν καταστάσεις (χωρισμοί γονέων, εγκατάλειψή τους σε συγγενείς, συμμετοχή τους σε παράνομες πράξεις κ.ά.) που δεν αρμόζουν στην ηλικία τους με αποτέλεσμα να ζουν τη ζωή του ενήλικα και να χάνουν την ανεμελιά και την παιδικότητά τους, γεγονός που επιδρά αρνητικά στην ψυχοσύνθεσή τους και κατ’ επέκταση στη συμπεριφορά τους.

ΠΡΟΦΙΛ ΓΟΝΕΩΝ

Στην πλειονότητά τους οι γονείς είναι οργανικά και λειτουργικά αναλφάβητοι. Ασχολούνται με την ανακύκλωση βρίσκοντας τα απαιτούμενα είτε στη Χωματερή, είτε γυρίζοντας στους δρόμους.

Κάθε οικογένεια έχει κατά μέσο όρο 5 παιδιά και έχουν πλήρη εξάρτηση από τα προνοιακά επιδόματα (χαρακτηριστικό της φτώχειας).

Στις προσκλήσεις συνεργασίας με το σχολείο οι περισσότεροι ανταποκρίνονται, όμως δεν μπορούν να εφαρμόσουν κανένα πρόγραμμα παρέμβασης, γιατί δεν έχουν ούτε το μορφωτικό επίπεδο, ούτε την υπομονή και την ψυχραιμία.

ΠΡΟΦΙΛ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΩΝ

Ο Σύλλογος Διδασκόντων αλλάζει κάθε χρόνο δεδομένης της ιδιαιτερότητας του σχολείου, της σκληρής και αγχωτικής καθημερινότητας που οδηγεί σε σωματική και ψυχική εξουθένωση, της έλλειψης  σχετικής επιμόρφωσης, της γεωγραφικής θέσης του σχολείου και της μη σύνδεσης με αστική συγκοινωνία καθώς και της επιβαρυμένης ατμόσφαιρας.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Προσπαθώντας να αντιμετωπίσουμε τα παραπάνω κάνουμε τα εξής:

•Κατά τη περίοδο των εγγραφών πηγαίνουμε στους καταυλισμούς για ενημέρωση και προεγγραφές.

•Παρακολουθούμε τις απουσίες των μαθητών, επικοινωνούμε με τους γονείς και στις περιπτώσεις αδικαιολόγητης απουσίας κάνουμε επίσκεψη στο σπίτι για να διαπιστώσουμε το λόγο και ανάλογα να παρέμβουμε.

•Γίνεται ενδοσχολική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.

•Διεκδικούμε πάντα τη λειτουργία υποστηρικτικών θεσμών όπως οι τάξεις Υποδοχής ΖΕΠ.

•Συνεργαζόμαστε με όλα εκείνα τα εγκεκριμένα προγράμματα που μπορούν να μας βοηθήσουν να βελτιώσουμε το έργο μας.

•Υλοποιούμε προγράμματα Αγωγής Υγείας, Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Πολιτισμού τα οποία βασίζονται στην βιωματική μάθηση, καλλιεργούν τη συνεργασία και την αποδοχή, αλλά κυρίως δημιουργούν θετικό και ελκυστικό κλίμα.

•Συνεργαζόμαστε με το ΚΕΛΠΝΟ,  διάφορες Μ.Κ.Ο.  και το Κέντρο Υγείας Ελευσίνας για την έκδοση των ΑΔΥΜ και τον εμβολιασμό των παιδιών στο σχολείο.

•Συνεργαζόμαστε με διάφορα φιλανθρωπικά σωματεία προκειμένου να μας προμηθεύουν ρούχα και παπούτσια και έτσι να μην απουσιάζουν παιδιά γι’ αυτό το λόγο.

•Βοηθάμε γονείς σε θέματα της καθημερινότητας τους γιατί δεν έχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν οδηγίες ή να επικοινωνήσουν, επειδή δεν καταλαβαίνουν τη γλώσσα (π.χ. ραντεβού σε νοσοκομεία, επικοινωνία με δικηγόρους, με λογιστές, με υπηρεσίες κ.ά).

Το σχολείο ως χώρος συνύπαρξης των επίσημων μορφών γνώσης καλείται μέσω συγκεκριμένων διαδικασιών και συμπεριφορών να τηρήσει τις ισορροπίες μεταξύ εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας και να απαλλάξει τον κοινό νου από προκαταλήψεις, οι οποίες οδηγούν σε οικοδόμηση στερεοτύπων και γένεση συγκρουσιακών καταστάσεων. Συχνά όμως οι εκπαιδευτικές διαδικασίες δεν επιτυγχάνουν απόλυτα στο ρόλο της εξισορρόπησης, ανάμεσα στην επίσημη και ανεπίσημη γνώση με αποτέλεσμα να κινούνται ανάμεσα στη φιλανθρωπία και την αφομοίωση.

Είναι, λοιπόν, προφανής και αδήριτη η ανάγκη αλλαγής του πλαισίου λειτουργίας του σχολείου.

Σίγουρα η διασπορά των Ρομά μαθητών στα υπόλοιπα σχολεία της πόλης είναι η ενδεδειγμένη λύση, αφού η διαπολιτισμικότητα ενέχει μια κινητικότητα, μια δυναμική προσέγγιση των διαφόρων ειδών ετερότητας και πραγματώνεται μέσα από της ποικίλες μορφές αλληλοδράσης των ατόμων, τα οποία αποτελούν φορείς ταυτότητας.

Η ενέργεια αυτή, όμως, προϋποθέτει δράσεις τόσο στην κυρίαρχη κοινωνία, όσο και στην κοινότητα των Ρομά και φυσικά χρειάζεται αρκετός χρόνος προετοιμασίας, ώστε η διαδικασία να κυλήσει ομαλά.

Για την άμεση αντιμετώπιση των προβλημάτων εκτιμούμε ότι η ιδανική λύση για τη διαφορετικότητα στην εκπαίδευση είναι η υιοθέτηση της ΣΥΜΠΕΡΙΛΗΨΗΣ, σκοπός της οποίας είναι να διευρύνει την πρόσβαση στην εκπαίδευση και να προάγει την πλήρη συμμετοχή και τις ευκαιρίες για όλους τους μαθητές που είναι ευάλωτοι στον αποκλεισμό ώστε να αντιληφθούν τις δυνατότητές τους.

Η συμπερίληψη υπερβαίνει την πράξη της διδασκαλίας, είναι τρόπος σκέψης, είναι κουλτούρα που, όταν ενσωματωθεί ως αδιαπραγμάτευτη πρακτική στο σχολικό περιβάλλον, εξασφαλίζει εκπληκτικά αποτελέσματα. Συνεπάγεται την πρόσβαση όλων στη μάθηση μέσω της διαφοροποίησης, τον σχεδιασμό εξατομικευμένων προγραμμάτων σπουδών, το σεβασμό στο περιβάλλον, τη σφυριλάτηση σχέσεων με την οικογένεια και τη διαρκή αμφισβήτηση των πρακτικών ώστε να διασφαλίζονται οφέλη για όλους.

Η συμπερίληψη αποτελεί την πιο ενδεδειγμένη μορφή εκπαίδευσης καθώς διασφαλίζει το θεμελειώδες δικαίωμα του κάθε παιδιού για φοίτηση σ’ ένα σχολείο για όλους και κατ΄επέκταση σε ισότιμη συμμετοχή του σε μια κοινωνία για όλους.

Επειδή η Συμπερίληψη, ως έννοια υποκείμενη της Θεσμικής Παιδαγωγικής διαπνέεται από παρόμοιες αρχές και αντίστοιχους στόχους και με απώτερο σκοπό την ποιοτική αναβάθμιση του εκπαιδευτικού έργου και της παρεχόμενης γνώσης από επιμορφωμένους και ενημερωμένους εκπαιδευτικούς, αλλά και με βασική επιδίωξη τη δημιουργία ενός σχολείου για όλους και κατ’ επέκταση μια κοινωνία για όλους, συμμετείχαμε στο Πιλοτικό Πρόγραμμα Freinet.

Γνωρίζουμε, ότι το όραμά μας για μια δημοκρατική και δίκαιη κοινωνία αφορά την παιδεία εκείνη που προωθεί σε καθημερινή βάση το σεβασμό, την αλληλεγγύη, την αυτοεκτίμηση, την αποδοχή, τη συνεργασία, την ισότητα την πολιτειότητα, τη δημοκρατία μέσω της ενεργούς συμμετοχής των παιδιών και των προσωπικών εμπειριών τους και ότι με την Παιδαγωγική  Freinet, δάσκαλοι και μαθητές μπορούν να εργαστούν κριτικά, ώστε να αλλάξουν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό την πραγματικότητα που τους περιβάλλει προς το καλύτερο.

Εφαρμόζοντας τις τεχνικές Frainet, δημιουργήθηκαν οι συνθήκες εκείνες που μας έδωσαν τη δυνατότητα να μετασχηματίσουμε τις εξουσιαστικές  σχέσεις σε συνεργατικές , δίνοντας τη δυνατότητα στα παιδιά να αναπτύξουν δεξιότητες για την εύρεση της γνώσης με μια προσέγγιση η οποία εστιάζει στις γνώσεις και τις εμπειρίες που υπάρχουν στη ζωή των μαθητών και των γονιών τους, στις ατομικές και συλλογικές ανάγκες, στις επιθυμίες και τα όνειρά τους.

Μέσα από το Συμβούλιο τάξης τα παιδιά  κοινωνικοποιήθηκαν και απέκτησαν πολιτικές δεξιότητες. Έμαθαν να ακούν,  να επιχειρηματολογούν, να σέβονται τη γνώμη του καθενός, να αποδέχονται την απόφαση των πολλών, να ασκούν κριτική.

Με το τι νέα, αξιοποιήθηκαν οι εμπειρίες των μαθητών ως αντικείμενο μάθησης αποτελώντας το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στον οικογενειακό και σχολικό τους κόσμο. Αναμφισβήτητα οι σχέσεις δασκάλου – μαθητή βελτιώθηκαν, δημιουργήθηκαν θετικά συναισθήματα στα παιδιά, η αυτοεκτίμησή τους ενδυναμώθηκε και έγιναν τα πρώτα βήματα για αξιολόγηση και αυτοαξιολόγηση.

Το θετικό κλίμα που διαμορφώθηκε επηρέασε και τη στάση των γονέων απέναντι στο σχολείο και τους εκπαιδευτικούς. Τα μαθησιακά αποτελέσματα βελτιώθηκαν, αφού  οι μαθητές μέσα από μια υγιή συνεργασία των εκπαιδευτικών και των γονιών πετυχαίνουν καλύτερες επιδόσεις , μείωση απουσιών, αύξηση των κινήτρων για μάθηση, θετική στάση και συμπεριφορά.

Με την αλληλογραφία εξασφαλίστηκε μια κινητικότητα, μια δυναμική προσέγγιση διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων, που πραγματώθηκε μέσα από την αλληλεπίδραση των ατόμων-μελών της κοινωνίας-, τα οποία αποτελούν φορείς ταυτότητας.

Με τα μικρά βιβλία τα παιδιά αντιλήφθηκαν πόσο σημαντικό είναι το γράψιμο, ενώ παράλληλα άρχισαν να θεωρούν τον εαυτό τους εν δυνάμει συγγραφέα. Πολύ σημαντικό όφελος αυτής της δράσης ήταν το γεγονός , ότι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες ή με χαμηλή κοινωνική αποδοχή αποδείχθηκαν εξαιρετικά στη ζωγραφική, ή στο “χτίσιμο” της ιστορίας , με αποτέλεσμα να γίνουν περιζήτητα από όλες τις ομάδες. Θεωρούμε ότι είναι αυτονόητο το γεγονός της ανάπτυξης της ελεύθερης έκφρασης, της φαντασίας, της συνεργασίας και φυσικά των γλωσσικών δεξιοτήτων.

Γενική αποτίμηση

Εκτιμούμε ότι  για την εφαρμογή της Παιδαγωγικής  Freinet απαιτείται αναδιάρθρωση τόσο των δομών του εκπαιδευτικού συστήματος, όσο και διαμόρφωση μιας κουλτούρας εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων για να δημιουργηθεί ένα ασφαλές περιβάλλον Αγωγής και Μάθησης, στο οποίο συμμετέχουν όλοι με πνεύμα αλληλοσεβασμού, αλληλοκατανόησης και τήρησης αρχών και αξιών.

Αναμφισβήτητα, οι μαθητές των οποίων οι σχολικές εμπειρίες αντικατοπτρίζουν συνεργατικές σχέσεις αποκτούν την ικανότητα, την αυτοπεποίθηση και το κίνητρο για να πετύχουν στο σχολείο.

Οι εκπαιδευτικοί που εφάρμοσαν την Παιδαγωγική  Freinet λειτούργησαν ως βασικοί διαμορφωτές της εσωτερικής πολιτικής του σχολείου και αποτέλεσαν προστιθέμενη αξία τόσο για το εκπαιδευτικό σύστημα όσο και για τους μαθητές τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

JIM CUMMINS (2005) Ταυτότητες υπό Διαπραγμάτευση (Εκπαίδευση με σκοπό την ενδυνάμωση) Αθήνα GUTENBERG

Γιώργος Μάρκου, Χρήστος Παρθένης (2011) Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Θεωρία και Πράξη Αθήνα

Παναγιώτης Αγγελίδης (2011) Παιδαγωγικές της Συμπερίληψης  Ζεφύρι Διάδραση

Θεανώ Καλλινικάκη & Ζαχαρούλα Κασσέρη (2014) Κοινωνική εργασία στην εκπαίδευση στα θρανία των ετεροτήτων  Αθήνα ΤΟΠΟΣ