Ο Βαρδιάνος στα σπόρκα

και τα συμπεράσματα της Καστρινάκη

Κυρία Καστρινάκη,

Διαβάσαμε το άρθρο σας στην Καθημερινή με τίτλο: Ο Παπαδιαμάντης και το εμβόλιο για τον κορωνοϊό.

Εσείς είστε καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και πεζογράφος, κοσμήτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης εμείς εργάτες. Το μόνο κοινό μας μάλλον είναι ότι αγαπάμε τον Παπαδιαμάντη. Εσείς γράφετε σε μια αντιδραστική αστική εφημερίδα (με συγκεκριμένο κοινό και συγκεκριμένες ταξικές θέσεις) εμείς σε ένα προλεταριακό περιοδικό (με άλλο κοινό και θέσεις).

Νομίζουμε ότι τα συμπεράσματα σας είναι «λειψά». Το «Βαρδιάνος στα σπόρκα» ανοίγει βεντάλια όλες τις αντιθέσεις που υπήρχαν στην τότε ελληνική κοινωνία και είναι κείμενο επαναστατικό αν αναλογιστεί κανείς σε ποια εποχή γράφεται. Τα ζητήματα που ανοίγει το εν λόγω έργο είναι προχωρημένα και σχεδόν «αντιεξουσιαστικά». Ας πούμε ότι συμφωνούμε και με το τελικό συμπέρασμά σας: «Η νέα χρονιά μάς φέρνει ως δώρο το εμβόλιο. Είναι το καινούργιο μεγάλο επίτευγμα της ανθρωπότητας. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα η επιστήμη έδωσε την απάντηση στον σκληρότατο εχθρό. Ο γιατρός Βουντ σίγουρα θα πετούσε τη σκούφια του. Αλλά και ο Παπαδιαμάντης, ο συντηρητικός, που ζωγράφισε όμως με αγάπη τη μορφή του γιατρού του, θα εμβολιαζόταν, πιστεύω, από τους πρώτους.»

Όλοι θα στενοχωριόμασταν αν ο Παπαδιαμάντης για παράδειγμα βρισκόταν ανάμεσα σε αρνητές του ιού και πατούσε μάσκες στο Σύνταγμα μαζί με παλαιοημερολογίτες, ψεκασμένους κλπ. Όμως αυτά είναι εικασίες που μπορεί να τις γράφουμε σύμφωνα με τα θέλω μας. Το ζήτημα δεν είναι αν θα εμβολιαζόταν ή όχι ο μεγάλος μας διηγηματογράφος.

Στο έργο του περιγράφει πράγματα που συμβαίνουν και σήμερα (γι’ αυτό είναι και επίκαιρο) και αποτυπώνει πως αντιμετωπίζουν την υγεία του λαού μας οι τάξεις αλλά και τα κοινωνικά στρώματα που αναπτύσσονταν στην τότε διαμόρφωση του ελληνικού καπιταλισμού.

Τι βλέπουμε εμείς στο έργο πλην της «εθελοντικής» στάσης (η αναγωγή στη σημερινή στάση κάποιων νοσηλευτριών θεωρούμε ότι είναι άστοχη) της πρωταγωνίστριας να βρεθεί δίπλα στον μολυσμένο γιό της; Βλέπουμε τα εξής τόσο σημερινά:

Α. Όλοι οι Έλληνες δεν ήταν μαζί, ο καθένας κοιτούσε το ταξικό του συμφέρον.

Β. Οι έμπορες και οι εργολάβοι κινιόντουσαν όχι για το καλό των «σπορκιασμένων» που βρίσκονταν στην καραντίνα αλλά για το καλό της τσέπης τους και των συμφερόντων τους.

Τα ξύλινα παραπήγματα που έφτιαξαν στους ασθενείς ήταν απάτη, ενώ τα καΐκια –μπακάλικα πουλούσαν τρόφιμα στα «σπόρκα» με τιμές εξωφρενικές που οι φτωχοί της καραντίνας δε μπορούσαν να πληρώσουν.

Γ. Η ενημέρωση που όφειλαν οι «πάνω» στους «κάτω» για την χολέρα, για το πώς κολλάει κλπ ήταν μηδαμινή και οι δεισιδαιμονίες έδιναν και έπαιρναν μέσα στο λαό.

Δ. Η ύπαρξη του γερμανού γιατρού (συμβόλιζε τη δυτική επιστήμη) μέσα στα «σπόρκα» ως του ειδικευμένου και ορθολογιστή γιατρού (που θύμιζε κουβανούς επιστήμονες βλ. Έμπολα) σε αντίθεση με τους οπλισμένους έλληνες της απέναντι ακτής που προσπάθησαν να αποκρούσουν ένοπλα τη δίκαιη αγανάκτηση των εγκλωβισμένων που είχε ταξικά χαρακτηριστικά.

Ε. Την αδυναμία της πολιτείας να ανταπεξέλθει σε μια πανδημία και η οργανωμένη κοινωνία να κινείται βάση λιγότερων ορθολογικών και περισσότερων ανορθολογικών παραγόντων.

Αυτά τα συμπεράσματα βγάλαμε εμείς διαβάζοντας το κείμενο του Παπαδιαμάντη που όλοι επικαλούνται αυτές τις δύσκολες μέρες για το λαό μας. Η ματιά μας έπεσε σε αυτά τα κρίσιμα και τόσο σημερινά ζητήματα της διαχείρισης της πανδημίας από την αστική τάξη.

Άρα το ζήτημα δεν είναι αν θα εμβολιαζόταν ο «κυρ- Αλέξανδρος» αλλά πόσο έχει προχωρήσει η ελληνική κοινωνία για ζητήματα όπως αυτό της πανδημίας, της εκμετάλλευσης και αισχροκέρδειας, της δεισιδαιμονίας και μοιρολατρίας. Η αστική τάξη και η εργατική τάξη είναι δύο τάξεις με ανταγωνιστικά ταξικά συμφέροντα. Η διαχείριση της πανδημίας από την αστική τάξη έχει ξεσκεπάσει για άλλη μια φορά τα κίνητρα της αστικής διαχείρισης που δεν είναι άλλα από τη διάσωση του ελληνικού καπιταλισμού σε βάρος των εργατολαϊκών μαζών. Τα «σπόρκα» σήμερα είναι τα εργοστάσια και οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις που στοιβάζονται οι εργάτες με τη μόνη διαφορά ότι δεν υπάρχει ανάμεσά τους ο συμπαθής γιατρός Βουντ.

Γ. Σεραφίνος

***

Αντιγράφουμε από την έκδοση του Γαλαξία (1968) με εισαγωγή και σημειώσεις του Λίνου Πολίτη:

«Ο τίτλος: Βαρδιάνος στα σπόρκα, σημαίνει: φύλακας στα μολυσμένα (τα επιχόλερα) πλοία. Το διήγημα αναφέρεται στη μεγάλη επιδημία της χολέρας του 1865· πρόκειται για την τέταρτη μεγάλη επιδημία μέσα στον 19ο αιώνα, που έφερε φοβερές καταστροφές στην Ευρώπη. (Στους προηγούμενους αιώνες και φοβερή αρρώστια περιοριζόταν στην Ανατολή, ειδικότερα στις Ινδίες, όπου είναι η κοιτίδα της). Η πρώτη μεγάλη επιδημία είναι του 1830-37 (όπου μόνο η Ελβετία και η Ελλάδα έμειναν ανέπαφες)· η δεύτερη του 1846-48 και η τρίτη του 1853-55 απλώνονται σε όλες τις ηπείρους (έξω από την Αυστραλία), και φυσικά και στην Ελλάδα (για τη χολέρα του 1848 αναφέρονται ειδικά η Κεφαλληνία και η Σκίαθος· και τις δυο επιδημίες τις αναφέρει ο Παπαδ.). Η τέταρτη άρχισε το 1864, και (όπως αναφέρεται και στο διήγημα) ξεκίνησε από τη Μέκκα, όπου πέθαναν 30.000 προσκυνητές, ξαπλώθηκε ύστερα στην Αίγυπτο (με 60.000 θύματα) και από εκεί με τα καράβια διαδόθηκε στη Βηρυττό, την Κωνσταντινούπολη, τα λιμάνια της Μεσογείου και σε όλον τον κόσμο. Ακολούθησαν και άλλες, λιγότερο τρομερές επιδημίες, το 1873 και κατά καιρούς από τα 1883-1896, και ιδιαίτερα το 1892-93 (γνωστή ως επιδημία του Αμβούργου). Η τελευταία αυτή είχε εμφανισθή και απειλούσε και την Ελλάδα το 1893, όπως φαίνεται από τις ειδήσεις στις τότε εφημερίδες και από το εισαγωγικό σημείωμα του Βλ. Γαβριηλίδη. Το διήγημα επομένως είχε και κάποιον χαρακτήρα επικαιρικόν. (Χαρακτηριστικά στην Ακρόπολη της 13 Αυγ. μπαίνει η διαφημιστική αγγελία: «Θέλετε να μη φοβάσθε την χολέραν; Διαβάστε τον Βαρδιάνον». Και στο ίδιο φύλλο: «Απο αύριον εις την Ακρόπολις Βαρδιάνος στα σπόρκα, Επικαιρότατον μυθιστόρημα του ημετέρου συνεργάτου κ. Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη»).